Chào bạn! Bạn có bao giờ cảm thấy “choáng ngợp” khi nhìn vào thế giới nghệ thuật đương đại không? Đôi khi chúng ta thấy những bức tranh không có hình thù rõ ràng, những tác phẩm sắp đặt khó hiểu, hay những đoạn video được trình chiếu một cách kỳ lạ trong bảo tàng. Đó chính là minh chứng cho sự đa dạng và không ngừng biến đổi của xu hướng nghệ thuật hiện đại đấy bạn. Nghệ thuật ngày nay không còn bị giới hạn trong khuôn khổ của tranh vẽ hay điêu khắc truyền thống nữa, mà đã mở rộng ra rất nhiều lĩnh vực mới, phản ánh những thay đổi trong xã hội, công nghệ và tư duy con người. Hãy cùng mình dạo một vòng để tìm hiểu xem những “làn sóng” sáng tạo nào đang định hình thế giới nghệ thuật ngày nay nhé!
Thế nào là “Nghệ thuật hiện đại” và “Nghệ thuật đương đại”?
Bạn có thể hơi nhầm lẫn giữa hai khái niệm này, nhưng thực ra chúng có sự phân biệt nhất định đấy:
Nghệ thuật hiện đại (Modern Art)
- Thời kỳ: Thường dùng để chỉ các phong trào nghệ thuật từ khoảng những năm 1860 đến những năm 1970.
- Đặc điểm: Đây là giai đoạn các nghệ sĩ bắt đầu phá vỡ các quy tắc nghệ thuật truyền thống, khám phá những cách thể hiện mới mẻ, tập trung vào sự đổi mới, thử nghiệm hình thức, màu sắc, bố cục.
- Các trường phái tiêu biểu: Ấn tượng, Hậu ấn tượng, Lập thể, Biểu hiện, Siêu thực, Trừu tượng, Pop Art…
- Ví dụ: Các tác phẩm của Picasso, Van Gogh, Monet, Andy Warhol…
Nghệ thuật đương đại (Contemporary Art)
- Thời kỳ: Từ khoảng những năm 1970 đến nay.
- Đặc điểm: Nghệ thuật đương đại tiếp tục mở rộng ranh giới, thường sử dụng nhiều phương tiện khác nhau, khám phá các khái niệm phức tạp về xã hội, chính trị, công nghệ, môi trường, bản sắc… Nó thường mang tính thử nghiệm cao, đa phương tiện và có thể tương tác.
- Các hình thức tiêu biểu: Nghệ thuật sắp đặt, Video Art, Performance Art, Land Art, Digital Art, NFT Art…
- Ví dụ: Các tác phẩm của Damien Hirst, Yayoi Kusama, Olafur Eliasson…
Trong bài viết này, khi nói về “xu hướng nghệ thuật hiện đại”, chúng ta sẽ chủ yếu tập trung vào các xu hướng nổi bật trong Nghệ thuật đương đại – tức là những gì đang diễn ra sôi động nhất trong thế giới nghệ thuật những năm gần đây nhé!
Các xu hướng nghệ thuật hiện đại nổi bật hiện nay
Thế giới nghệ thuật đương đại đầy ắp những bất ngờ và không ngừng đổi mới. Dưới đây là một vài xu hướng chính mà bạn có thể thấy ở các phòng trưng bày, bảo tàng và trên các nền tảng trực tuyến:
Nghệ thuật kỹ thuật số và Công nghệ (Digital Art & Tech-driven Art)
Đây là xu hướng đang bùng nổ mạnh mẽ nhất, nơi nghệ thuật gặp gỡ công nghệ.
- Nghệ thuật kỹ thuật số (Digital Art):
- Khái niệm: Là tác phẩm được tạo ra hoặc thể hiện bằng công nghệ kỹ thuật số. Nó bao gồm nhiều loại hình, từ tranh vẽ kỹ thuật số (digital painting), nghệ thuật 3D, nghệ thuật pixel, đến ảnh động GIF.
- Điểm nổi bật: Cho phép nghệ sĩ sáng tạo không giới hạn, thử nghiệm với ánh sáng, màu sắc, kết cấu mà các phương tiện truyền thống khó đạt được. Dễ dàng sao chép, chỉnh sửa và chia sẻ.
- Ví dụ: Bạn có thể thấy những bức tranh được vẽ hoàn toàn bằng máy tính bảng và bút cảm ứng, hay những tác phẩm điêu khắc 3D chỉ tồn tại trong không gian ảo.
- Nghệ thuật tương tác (Interactive Art):
- Khái niệm: Tác phẩm đòi hỏi sự tham gia của người xem để hoàn thành hoặc thay đổi. Người xem không còn là khán giả thụ động mà trở thành một phần của tác phẩm.
- Điểm nổi bật: Tạo ra trải nghiệm độc đáo, cá nhân hóa cho mỗi người tham gia, khuyến khích sự khám phá và tương tác.
- Ví dụ: Một tác phẩm có thể thay đổi màu sắc khi bạn đi qua, hoặc một màn hình chiếu sẽ phản ứng với cử chỉ tay của bạn.
- Nghệ thuật sử dụng AI (AI Art):
- Khái niệm: Nghệ sĩ sử dụng trí tuệ nhân tạo, các thuật toán học máy để tạo ra hình ảnh, âm thanh, video hoặc thậm chí là kịch bản. AI có thể là công cụ hỗ trợ hoặc chính nó là “người sáng tạo”.
- Điểm nổi bật: Thách thức quan niệm về sự sáng tạo của con người, mở ra những khả năng vô hạn cho việc tạo ra nghệ thuật độc đáo.
- Ví dụ: Các bức tranh được tạo ra hoàn toàn bởi AI, hoặc các tác phẩm âm nhạc được AI sáng tác.
- Nghệ thuật thực tế ảo (VR Art) và thực tế tăng cường (AR Art):
- Khái niệm: Nghệ thuật được tạo ra và trải nghiệm trong môi trường ảo (VR) hoặc kết hợp với thế giới thực thông qua các thiết bị (AR).
- Điểm nổi bật: Tạo ra trải nghiệm nhập vai hoàn toàn mới, đưa người xem vào một thế giới nghệ thuật ba chiều, có thể di chuyển và tương tác.
- Ví dụ: Bạn có thể đội kính VR và “bước vào” một tác phẩm điêu khắc ảo khổng lồ, hoặc dùng điện thoại quét một vật thể ngoài đời thực để thấy các yếu tố nghệ thuật kỹ thuật số hiện lên.
Nghệ thuật về môi trường và bền vững (Environmental Art & Sustainability)
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và các vấn đề môi trường ngày càng trầm trọng, nghệ thuật cũng trở thành tiếng nói mạnh mẽ.
- Khái niệm: Các tác phẩm nghệ thuật được tạo ra từ vật liệu tái chế, vật liệu tự nhiên, hoặc được đặt trong môi trường tự nhiên với mục đích nâng cao nhận thức về môi trường, kêu gọi hành động bảo vệ hành tinh.
- Điểm nổi bật: Thường mang tính xã hội cao, khuyến khích người xem suy ngẫm về mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên. Đôi khi tác phẩm có thể là tạm thời, hòa tan vào môi trường theo thời gian.
- Ví dụ:
- Land Art: Các tác phẩm được tạo ra trực tiếp trên cảnh quan tự nhiên, sử dụng đất, đá, gỗ, nước… (ví dụ: “Spiral Jetty” của Robert Smithson).
- Nghệ thuật tái chế: Sử dụng rác thải, vật liệu bỏ đi để tạo ra các tác phẩm mới, truyền tải thông điệp về giảm thiểu rác thải.
- Sắp đặt môi trường: Các tác phẩm lớn được đặt ở nơi công cộng để thu hút sự chú ý về các vấn đề môi trường.
Nghệ thuật xã hội và chính trị (Social & Political Art)
Nghệ thuật luôn là tấm gương phản chiếu xã hội.
- Khái niệm: Các tác phẩm nghệ thuật trực tiếp bình luận, phê phán hoặc khám phá các vấn đề xã hội, chính trị, nhân quyền, công bằng xã hội, đa dạng sắc tộc, giới tính…
- Điểm nổi bật: Thường gây tranh cãi, kích thích đối thoại, và đôi khi là phương tiện để tạo ra sự thay đổi xã hội.
- Ví dụ: Các bức tranh đường phố (street art) của Banksy với thông điệp châm biếm sâu sắc về chính trị, hay các tác phẩm sắp đặt về nạn phân biệt chủng tộc, quyền của người LGBTQ+.
Nghệ thuật NFT và Blockchain (NFT Art & Blockchain)
Đây là một xu hướng hoàn toàn mới và đang gây nhiều chú ý trong vài năm gần đây.
- Khái niệm: NFT (Non-Fungible Token) là một loại tài sản số duy nhất, không thể thay thế, được lưu trữ trên blockchain. Nghệ thuật NFT là các tác phẩm nghệ thuật kỹ thuật số (tranh, ảnh, video, âm thanh…) được gắn với một NFT, xác nhận quyền sở hữu độc quyền của người mua.
- Điểm nổi bật:
- Tính độc quyền: Giải quyết vấn đề sao chép trong nghệ thuật kỹ thuật số, giúp nghệ sĩ bán được tác phẩm gốc.
- Thị trường mới: Tạo ra một thị trường nghệ thuật kỹ thuật số sôi động, thu hút các nhà sưu tầm và đầu tư mới.
- Sự phân quyền: Có thể giúp nghệ sĩ kiếm tiền trực tiếp từ tác phẩm của mình mà không cần qua các phòng trưng bày truyền thống.
- Ví dụ: Bức tranh kỹ thuật số “Everydays: The First 5000 Days” của Beeple được bán với giá hơn 69 triệu USD, gây chấn động giới nghệ thuật và công chúng.
Nghệ thuật Trải nghiệm và Nhập vai (Experiential & Immersive Art)
Xu hướng này tập trung vào việc tạo ra một môi trường mà người xem có thể “bước vào” và trải nghiệm bằng nhiều giác quan.
- Khái niệm: Là các tác phẩm sắp đặt quy mô lớn, thường sử dụng ánh sáng, âm thanh, hình ảnh chiếu (projection mapping), mùi hương để tạo ra một không gian mà người xem có thể đi lại, tương tác và cảm nhận.
- Điểm nổi bật: Vượt ra ngoài ranh giới của một tác phẩm tĩnh, biến nghệ thuật thành một trải nghiệm đa giác quan, cá nhân và đáng nhớ.
- Ví dụ:
- Các triển lãm ánh sáng như “teamLab Borderless” ở Tokyo, nơi người xem đi bộ trong một thế giới của ánh sáng, âm thanh và hình ảnh tương tác.
- Các buổi trình diễn “immersive” về Van Gogh, nơi những bức tranh của ông được phóng lớn và chiếu lên các bức tường, sàn nhà, bao quanh người xem.
Những yếu tố thúc đẩy xu hướng nghệ thuật hiện đại
Bạn có thắc mắc tại sao nghệ thuật lại thay đổi nhanh đến vậy không? Có một vài yếu tố chính đã và đang thúc đẩy những xu hướng này:
Công nghệ phát triển vượt bậc
- Dụng cụ sáng tạo mới: Máy tính, phần mềm đồ họa, máy in 3D, thiết bị VR/AR… đã trở thành công cụ không thể thiếu cho nhiều nghệ sĩ, mở ra khả năng sáng tạo không giới hạn.
- Nền tảng trưng bày mới: Internet, mạng xã hội, các phòng trưng bày trực tuyến (virtual galleries) giúp nghệ sĩ tiếp cận khán giả toàn cầu và chia sẻ tác phẩm một cách dễ dàng hơn.
Toàn cầu hóa và đa dạng văn hóa
- Sự giao thoa văn hóa: Nghệ sĩ từ khắp nơi trên thế giới có thể dễ dàng tiếp xúc, học hỏi và kết hợp các yếu tố từ nhiều nền văn hóa khác nhau vào tác phẩm của mình.
- Đa dạng tiếng nói: Nghệ thuật hiện đại khuyến khích các tiếng nói đa dạng, từ các nhóm thiểu số, các nền văn hóa khác nhau, mang đến những góc nhìn mới mẻ và độc đáo.
Nhận thức xã hội và môi trường
- Phản ứng với các vấn đề cấp bách: Các nghệ sĩ sử dụng nghệ thuật để bình luận về các vấn đề nóng bỏng của thời đại như biến đổi khí hậu, bất bình đẳng xã hội, xung đột chính trị, khủng hoảng nhân đạo…
- Vai trò của nghệ thuật trong việc thay đổi: Nghệ thuật được coi là một công cụ để nâng cao nhận thức, thúc đẩy đối thoại và thậm chí là tạo ra sự thay đổi tích cực trong xã hội.
Sự thay đổi trong cách tiếp nhận nghệ thuật của công chúng
- Khán giả năng động hơn: Công chúng ngày nay không chỉ muốn xem mà còn muốn tương tác, trải nghiệm nghệ thuật.
- Tìm kiếm sự độc đáo: Người xem tìm kiếm những trải nghiệm nghệ thuật mới lạ, độc đáo, mang tính cá nhân hóa hơn.
Lời kết
Bạn thấy đó, thế giới xu hướng nghệ thuật hiện đại là một bức tranh đa màu sắc, luôn vận động và đầy bất ngờ. Nó không còn chỉ là những bức tranh tĩnh lặng trên tường mà đã trở thành những trải nghiệm đa giác quan, những câu chuyện kể bằng công nghệ, và những tiếng nói mạnh mẽ về các vấn đề toàn cầu.
Hiểu về các xu hướng này không chỉ giúp bạn cảm thụ nghệ thuật tốt hơn mà còn giúp bạn hiểu về sự thay đổi của xã hội và công nghệ. Đừng ngần ngại khám phá và mở lòng với những hình thức nghệ thuật mới lạ nhé. Mình tin rằng, bạn sẽ tìm thấy nhiều điều thú vị và truyền cảm hứng trong thế giới nghệ thuật đương đại đầy sôi động này!
