Chào bạn! Bạn có bao giờ cảm thấy bối rối khi xem một đoạn video không có cốt truyện rõ ràng, chỉ đơn thuần là những hình ảnh chuyển động lặp đi lặp lại, hoặc những khung hình được làm mờ, méo mó, nhưng lại được trưng bày trang trọng trong một bảo tàng nghệ thuật hiện đại không? Đó chính là lúc bạn đang tiếp cận với một loại hình nghệ thuật khá đặc biệt mang tên Video Art đấy bạn. Khác với điện ảnh hay truyền hình thương mại, Video Art không nhằm mục đích giải trí hay kể một câu chuyện tuyến tính, mà là một phương tiện để nghệ sĩ thể hiện ý tưởng, khám phá các khái niệm và thách thức cách chúng ta nhìn nhận thế giới. Hãy cùng mình tìm hiểu xem “nghệ thuật Video Art là gì” và nó đã thay đổi diện mạo nghệ thuật đương đại như thế nào nhé!
Nghệ thuật Video Art là gì?
Bạn cứ hình dung thế này, Video Art (Nghệ thuật Video) là một loại hình nghệ thuật thị giác sử dụng công nghệ video làm phương tiện sáng tạo. Nó xuất hiện vào khoảng những năm 1960, cùng với sự ra đời và phổ biến của các thiết bị ghi hình video gia đình (portable video cameras) và băng cassette video.
Điểm khác biệt cốt lõi của Video Art so với phim ảnh truyền thống là:
- Không đặt nặng cốt truyện: Video Art thường không có một câu chuyện tuyến tính, rõ ràng như phim điện ảnh. Thay vào đó, nó tập trung vào việc khám phá các ý tưởng, cảm xúc, hoặc thử nghiệm với chính phương tiện video.
- Thử nghiệm với hình thức: Nghệ sĩ Video Art thường phá vỡ các quy tắc làm phim truyền thống. Họ có thể sử dụng các kỹ thuật như lặp lại hình ảnh, làm chậm hoặc tua nhanh, làm nhiễu, méo mó hình ảnh, kết hợp nhiều màn hình, hay thậm chí chiếu video lên các bề mặt không truyền thống.
- Khám phá khái niệm: Mục đích chính là truyền tải một ý tưởng, một thông điệp triết học, chính trị, xã hội hoặc cá nhân, thay vì chỉ đơn thuần là giải trí hay ghi lại thực tế.
- Thường được trưng bày trong không gian nghệ thuật: Video Art được coi là tác phẩm nghệ thuật và thường được trưng bày trong các phòng trưng bày, bảo tàng, liên hoan phim nghệ thuật, hoặc các không gian sắp đặt.
Bạn cứ nghĩ đến một họa sĩ dùng cọ và màu để vẽ, một nhà điêu khắc dùng đất sét để nặn. Nghệ sĩ Video Art cũng vậy, họ dùng máy quay, các phần mềm chỉnh sửa và màn hình chiếu để “vẽ” nên những tác phẩm bằng hình ảnh động và âm thanh. Mỗi tác phẩm Video Art là một trải nghiệm độc đáo, đòi hỏi người xem phải mở lòng để cảm nhận và suy ngẫm.
Lịch sử hình thành và phát triển của Video Art
Bạn biết không, sự ra đời của Video Art gắn liền với những đột phá về công nghệ vào giữa thế kỷ 20 và sự khao khát thử nghiệm của các nghệ sĩ.
Những bước đi đầu tiên (Thập niên 1960)
- Sự ra đời của thiết bị video cầm tay: Trước những năm 1960, việc làm phim là một quá trình phức tạp và đắt đỏ, đòi hỏi thiết bị cồng kềnh và phòng lab chuyên dụng. Tuy nhiên, vào khoảng năm 1965, Sony đã giới thiệu máy quay video cầm tay Portapak đầu tiên. Thiết bị này nhỏ gọn, tương đối dễ sử dụng và quan trọng nhất là chi phí thấp hơn rất nhiều so với thiết bị phim ảnh truyền thống. Điều này đã “dân chủ hóa” việc làm video, mở ra cánh cửa cho các nghệ sĩ không có điều kiện tiếp cận ngành công nghiệp điện ảnh.
- Nam June Paik – “Cha đẻ của Video Art”: Nghệ sĩ người Hàn Quốc Nam June Paik thường được coi là người tiên phong của Video Art. Ông đã mua chiếc Portapak đầu tiên được bán ở New York và ngay lập tức sử dụng nó để ghi lại cảnh Đức Giáo hoàng Paul VI đi qua thành phố. Tối hôm đó, ông đã chiếu những đoạn băng này trong một quán cà phê ở Greenwich Village, đánh dấu một trong những buổi trình diễn Video Art công cộng đầu tiên.
- Khám phá tiềm năng mới: Các nghệ sĩ thời kỳ này không quan tâm đến việc tạo ra phim ảnh chiếu rạp. Thay vào đó, họ khám phá những khả năng độc đáo của video: khả năng phát lại tức thì, khả năng ghi lại và phát sóng thời gian thực, khả năng xử lý và làm méo mó hình ảnh, và khả năng biến truyền hình thành một công cụ nghệ thuật thay vì chỉ là kênh giải trí.
Giai đoạn phát triển (Thập niên 1970 – 1980)
- Sự phổ biến của các thiết bị: Công nghệ video tiếp tục phát triển, các thiết bị trở nên nhỏ gọn hơn, dễ tiếp cận hơn, giúp nhiều nghệ sĩ có thể thử nghiệm.
- Nhiều nghệ sĩ tham gia: Các nghệ sĩ như Bruce Nauman, Bill Viola, Joan Jonas, Vito Acconci bắt đầu sử dụng video để tạo ra các tác phẩm khám phá cơ thể con người, không gian, thời gian, và các vấn đề xã hội.
- Xuất hiện các trung tâm, phòng trưng bày chuyên về Video Art: Các tổ chức bắt đầu nhận ra tiềm năng của loại hình này và dành không gian để trưng bày, hỗ trợ các nghệ sĩ.
Thời đại kỹ thuật số và sự bùng nổ (Thập niên 1990 đến nay)
- Sự ra đời của công nghệ kỹ thuật số: Máy tính, phần mềm chỉnh sửa video kỹ thuật số, và sau này là Internet tốc độ cao đã cách mạng hóa Video Art. Nghệ sĩ có thể dễ dàng chỉnh sửa, thêm hiệu ứng, kết hợp các lớp hình ảnh và âm thanh phức tạp mà không cần thiết bị analog cồng kềnh.
- Đa dạng hóa hình thức: Video Art không chỉ dừng lại ở các tác phẩm chiếu trên màn hình đơn lẻ. Nó phát triển thành các tác phẩm sắp đặt đa màn hình, trình chiếu quy mô lớn (video projection mapping), nghệ thuật tương tác, và thậm chí là Video Art trên các nền tảng trực tuyến.
- Sự giao thoa với các loại hình nghệ thuật khác: Video Art ngày càng được kết hợp với nghệ thuật trình diễn (performance art), điêu khắc, kiến trúc và âm nhạc để tạo ra những trải nghiệm đa giác quan.
Bạn thấy đó, Video Art là minh chứng rõ ràng cho việc nghệ thuật luôn tìm cách thích nghi và phát triển cùng với sự tiến bộ của công nghệ, mở ra những cách thức biểu đạt mới mẻ và độc đáo.
Đặc điểm nổi bật của tác phẩm Video Art
Để nhận diện một tác phẩm Video Art, bạn có thể chú ý đến những đặc điểm sau đây:
Tập trung vào khái niệm và ý tưởng
Khác với phim ảnh thường kể một câu chuyện cụ thể, Video Art thường tập trung vào việc truyền tải một khái niệm, một ý tưởng, một thông điệp.
- Không gian và thời gian: Nghệ sĩ có thể sử dụng video để bóp méo thời gian (làm chậm, tua nhanh, lặp lại) hoặc khám phá mối quan hệ giữa cơ thể con người và không gian.
- Phản ánh xã hội: Nhiều tác phẩm Video Art phê phán các vấn đề xã hội, chính trị, văn hóa, hoặc đặt câu hỏi về vai trò của truyền thông đại chúng.
- Khám phá bản thân: Một số nghệ sĩ sử dụng video để ghi lại những hành động, biểu cảm cá nhân, khám phá bản chất của sự tồn tại.
Tính thử nghiệm và phá vỡ quy tắc
Nghệ sĩ Video Art không ngại phá vỡ các quy tắc làm phim truyền thống.
- Phi tuyến tính: Cốt truyện có thể không có điểm đầu, điểm cuối, hoặc diễn ra theo một trình tự ngẫu nhiên.
- Sử dụng kỹ thuật không chính thống: Làm nhiễu hình ảnh (glitch art), màn hình bị chia cắt (split-screen), dùng hiệu ứng âm thanh lạ, hoặc kết hợp các hình ảnh đối lập.
- Lặp lại (Repetition): Một kỹ thuật phổ biến là lặp lại một đoạn hình ảnh hoặc âm thanh để tạo hiệu ứng thôi miên, nhấn mạnh, hoặc làm người xem suy ngẫm về sự vô nghĩa hay ý nghĩa tiềm ẩn của hành động.
Đa dạng về hình thức và trình bày
Video Art không chỉ là một video chiếu trên màn hình TV.
- Video đơn kênh (Single-channel video): Chiếu trên một màn hình duy nhất.
- Video đa kênh (Multi-channel video): Chiếu đồng thời trên nhiều màn hình, có thể tạo ra một bức tranh lớn hơn hoặc nhiều góc nhìn khác nhau về cùng một chủ đề.
- Sắp đặt Video (Video Installation): Video được chiếu trong một không gian cụ thể, có thể tương tác với các vật thể khác, ánh sáng, âm thanh, tạo ra một trải nghiệm nhập vai cho người xem. Ví dụ: chiếu video lên tường, lên trần nhà, hoặc lên các vật thể điêu khắc.
- Nghệ thuật trình diễn video (Video Performance Art): Nghệ sĩ sử dụng video làm một phần của buổi biểu diễn trực tiếp, có thể tương tác với video hoặc sử dụng video để ghi lại hành động của mình.
Tính tương tác (Interactive)
Với sự phát triển của công nghệ, một số tác phẩm Video Art cho phép người xem tương tác trực tiếp, ví dụ: cử động của người xem có thể làm thay đổi hình ảnh trên màn hình, hoặc người xem có thể chọn các đường dẫn khác nhau trong một câu chuyện video.
Các nghệ sĩ Video Art nổi tiếng và tác phẩm tiêu biểu
Nếu bạn muốn khám phá sâu hơn về Video Art, đây là một vài nghệ sĩ và tác phẩm mà bạn nên tìm hiểu:
Nam June Paik (1932-2006)
Ông là người tiên phong và là “linh hồn” của Video Art. Các tác phẩm của ông thường sử dụng những chiếc TV cũ để tạo thành các tác phẩm điêu khắc, hoặc chiếu video lên chúng, đặt câu hỏi về vai trò của truyền hình trong xã hội.
- Tác phẩm tiêu biểu:
- “TV Buddha” (1974): Một bức tượng Phật cổ điển đang “thiền định” trước một màn hình TV, trong đó chiếu hình ảnh chính mình đang được ghi hình bởi một camera. Tác phẩm này là một sự đối thoại thú vị giữa công nghệ hiện đại và triết học cổ xưa.
- “Global Groove” (1973): Một đoạn video tổng hợp các hình ảnh từ khắp nơi trên thế giới, nhạc Pop và các màn trình diễn, dự báo về một thế giới được kết nối bởi truyền thông toàn cầu.
Bill Viola (1951-2024)
Bill Viola là một trong những nghệ sĩ Video Art nổi tiếng nhất thế giới, được biết đến với những tác phẩm mang tính thiền định, khám phá các chủ đề về sự sống, cái chết, tâm linh, và những trải nghiệm cảm xúc sâu sắc của con người. Ông thường sử dụng kỹ thuật quay chậm để làm nổi bật từng khoảnh khắc.
- Tác phẩm tiêu biểu:
- “The Greeting” (1995): Một đoạn video quay chậm cảnh ba người phụ nữ gặp gỡ và chào hỏi nhau, làm nổi bật từng cử chỉ, biểu cảm và cảm xúc vi tế. Tác phẩm này được lấy cảm hứng từ bức tranh “Lễ Truyền Tin” thời Phục Hưng.
- “The Reflecting Pool” (1977-1979): Một tác phẩm mà ông xuất hiện nhảy xuống một hồ bơi, và hình ảnh bị đóng băng lại, sau đó các chi tiết nhỏ bắt đầu chuyển động, tạo ra một sự phản chiếu giữa thực tại và ảo ảnh.
Pipilotti Rist (sinh năm 1962)
Nghệ sĩ người Thụy Sĩ này nổi tiếng với các tác phẩm Video Art đầy màu sắc, siêu thực và đôi khi hài hước, khám phá về cơ thể phụ nữ, tình dục và mối quan hệ giữa con người với môi trường công nghệ.
- Tác phẩm tiêu biểu:
- “Ever is Over All” (1997): Một người phụ nữ trong bộ váy xanh bước đi trên đường phố và đập vỡ cửa kính ô tô bằng một bông hoa lớn, một hình ảnh mạnh mẽ và đầy nữ quyền.
- “Relief (I couldn’t agree with you more)” (2016): Một tác phẩm sắp đặt lớn, trình chiếu hình ảnh lên các cấu trúc hình thù kỳ lạ, tạo cảm giác như người xem đang bơi trong một thế giới ảo đầy màu sắc.
Cory Arcangel (sinh năm 1978)
Nghệ sĩ người Mỹ này thường sử dụng các phần mềm máy tính, trò chơi điện tử cũ và Internet để tạo ra các tác phẩm Video Art, bình luận về văn hóa kỹ thuật số và sự lỗi thời của công nghệ.
- Tác phẩm tiêu biểu:
- “Super Mario Clouds” (2002): Một đoạn video chỉ hiển thị các đám mây di chuyển từ trò chơi Super Mario Bros. được biến đổi để loại bỏ tất cả các yếu tố khác, tạo ra một sự suy ngẫm về sự lặp lại và tính thẩm mỹ của đồ họa game.
Tương lai của Video Art và tầm ảnh hưởng
Bạn thấy đó, Video Art đã đi một chặng đường dài từ những đoạn băng video nhiễu hạt đầu tiên đến những tác phẩm sắp đặt kỹ thuật số hoành tráng ngày nay.
- Công nghệ mới: Sự phát triển của thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR), trí tuệ nhân tạo (AI) và công nghệ blockchain (NFTs) đang mở ra những chân trời mới cho Video Art. Chúng ta có thể thấy các tác phẩm Video Art tương tác, trải nghiệm nhập vai hoặc các tác phẩm được tạo ra bởi AI.
- Lan tỏa rộng rãi hơn: Với sự phổ biến của Internet và các nền tảng chia sẻ video, Video Art có thể tiếp cận được nhiều khán giả hơn bao giờ hết, không chỉ giới hạn trong các phòng trưng bày.
- Thách thức các định nghĩa: Video Art tiếp tục thách thức các định nghĩa truyền thống về nghệ thuật, về phim ảnh, và về vai trò của người xem. Nó khuyến khích chúng ta suy nghĩ sâu sắc hơn về thế giới xung quanh và về chính phương tiện truyền thông mà chúng ta đang sử dụng hàng ngày.
Bạn cứ nghĩ đến việc một tác phẩm Video Art có thể được chiếu trên một tòa nhà chọc trời, hoặc bạn có thể “bước vào” một tác phẩm VR và tương tác với nó như một thế giới thực. Tương lai của Video Art hứa hẹn sẽ còn nhiều điều bất ngờ và thú vị hơn nữa.
Lời kết
Vậy là chúng ta đã cùng nhau khám phá về nghệ thuật Video Art là gì, từ nguồn gốc ra đời cho đến những đặc điểm nổi bật và các nghệ sĩ tiêu biểu rồi đó bạn. Video Art không chỉ là một loại hình nghệ thuật đơn thuần mà nó còn là một tấm gương phản chiếu sự phát triển của công nghệ và cách con người sử dụng công nghệ để biểu đạt những ý tưởng, cảm xúc phức tạp.
Nó có thể không dễ tiếp cận như một bộ phim giải trí, nhưng Video Art chắc chắn sẽ mang đến cho bạn những trải nghiệm thị giác và tư duy độc đáo, giúp bạn mở rộng góc nhìn về thế giới nghệ thuật đương đại. Hy vọng bài viết này đã giúp bạn hiểu rõ hơn về Video Art và cảm thấy hứng thú hơn khi tình cờ bắt gặp một tác phẩm Video Art trong tương lai nhé!
