Chào bạn! Bạn có bao giờ nhìn vào một bức tượng điêu khắc, một bức tranh, một công trình kiến trúc, hay thậm chí là một món đồ gốm và cảm thấy bị thu hút bởi hình dáng, đường nét, và cách nó được tạo nên không? Đó chính là lúc bạn đang tiếp xúc với nghệ thuật tạo hình đấy bạn! Khác với các loại hình nghệ thuật thiên về âm thanh (âm nhạc) hay chữ viết (văn học), nghệ thuật tạo hình tập trung vào việc tạo ra các hình ảnh, hình khối, cấu trúc có thể nhìn thấy và cảm nhận được bằng thị giác, và đôi khi là xúc giác. Nó là một phần không thể thiếu trong cuộc sống, từ những đồ vật ta sử dụng hàng ngày đến những kiệt tác trong bảo tàng. Hãy cùng mình tìm hiểu xem “nghệ thuật tạo hình là gì” và nó đã làm phong phú thế giới của chúng ta ra sao nhé!
Nghệ thuật tạo hình là gì?
Bạn cứ hình dung thế này, Nghệ thuật tạo hình (Visual Arts) là một nhánh lớn của nghệ thuật, chuyên về việc tạo ra các tác phẩm mà chủ yếu được cảm nhận thông qua thị giác. Nó liên quan đến việc sắp xếp, tổ chức các yếu tố thị giác như đường nét, hình khối, màu sắc, không gian, kết cấu để tạo nên một hình dạng, một cấu trúc có ý nghĩa và giá trị thẩm mỹ.
Đơn giản hơn, khi bạn vẽ một bức tranh, nặn một bức tượng, chụp một bức ảnh, hay thiết kế một tòa nhà, bạn đang thực hành nghệ thuật tạo hình. Các tác phẩm tạo hình có thể có hai hoặc ba chiều:
- Hai chiều (2D): Chủ yếu là các tác phẩm trên mặt phẳng như hội họa, đồ họa, nhiếp ảnh, minh họa. Bạn nhìn thấy chúng trên một bề mặt phẳng.
- Ba chiều (3D): Các tác phẩm có chiều sâu, khối lượng, chiếm không gian thực như điêu khắc, kiến trúc, sắp đặt. Bạn có thể đi vòng quanh, chạm vào (trong một số trường hợp) và cảm nhận chúng trong không gian ba chiều.
Nghệ thuật tạo hình giống như một ngôn ngữ, nhưng thay vì dùng từ ngữ, nó dùng hình ảnh để kể chuyện, truyền tải cảm xúc, ý tưởng hay quan điểm của người nghệ sĩ.
Các loại hình chính trong Nghệ thuật tạo hình
Thế giới nghệ thuật tạo hình rất đa dạng và phong phú. Dưới đây là những loại hình chính mà bạn thường thấy:
Hội họa (Painting)
- Khái niệm: Là loại hình nghệ thuật tạo hình phổ biến nhất, sử dụng màu sắc, cọ vẽ (hoặc các công cụ khác) để tạo ra hình ảnh trên một bề mặt phẳng (giấy, vải, gỗ, tường…).
- Đặc điểm: Hội họa có thể thể hiện từ chân dung, phong cảnh, tĩnh vật đến các ý tưởng trừu tượng, cảm xúc cá nhân. Nó cho phép người nghệ sĩ khám phá màu sắc, ánh sáng, bố cục và thể hiện chiều sâu tâm hồn.
- Các loại hình nhỏ: Sơn dầu, sơn mài, màu nước, lụa, acrylic, tranh tường (fresco), và gần đây có tranh kỹ thuật số (digital painting).
- Ví dụ: Bức “Mona Lisa” của Leonardo da Vinci, “Đêm đầy sao” của Vincent van Gogh, hay những bức tranh sơn mài truyền thống của Việt Nam.
Điêu khắc (Sculpture)
- Khái niệm: Là nghệ thuật tạo ra hình khối ba chiều bằng cách đắp nặn, đẽo gọt, chạm khắc, đúc, hoặc lắp ghép các vật liệu.
- Đặc điểm: Tác phẩm điêu khắc tồn tại trong không gian thực, có thể được nhìn từ nhiều góc độ. Nó thể hiện khối lượng, hình dạng, kết cấu và sự tương tác với không gian xung quanh.
- Các loại hình nhỏ: Tượng tròn, phù điêu, điêu khắc sắp đặt.
- Vật liệu phổ biến: Đá, gỗ, đồng, đất sét, thạch cao, kim loại, hoặc các vật liệu hiện đại như nhựa, vật liệu tái chế.
- Ví dụ: Tượng “David” của Michelangelo, tượng Phật trong chùa, các tác phẩm điêu khắc hiện đại trong công viên.
Kiến trúc (Architecture)
- Khái niệm: Là nghệ thuật và khoa học của việc thiết kế và xây dựng các công trình (nhà cửa, đền đài, cầu, công viên…). Kiến trúc không chỉ là chức năng mà còn phải có giá trị thẩm mỹ, hài hòa với môi trường.
- Đặc điểm: Là loại hình nghệ thuật tạo hình có quy mô lớn nhất, kết hợp giữa kỹ thuật xây dựng và tư duy thẩm mỹ. Kiến trúc tạo ra không gian sống, làm việc, thờ cúng… cho con người.
- Ví dụ: Các kim tự tháp Ai Cập, đền thờ Parthenon ở Hy Lạp, nhà thờ Đức Bà Paris, hay những tòa nhà cao tầng hiện đại.
Đồ họa (Graphics)
- Khái niệm: Thuật ngữ “đồ họa” trong nghệ thuật tạo hình thường dùng để chỉ các tác phẩm được tạo ra bằng kỹ thuật in ấn (khắc gỗ, khắc kẽm, in lụa…) hoặc các tác phẩm vẽ tay trên mặt phẳng có tính chất đường nét, mảng khối rõ ràng. Ngày nay, đồ họa còn bao gồm cả thiết kế đồ họa (graphic design) với các sản phẩm như logo, poster, bao bì…
- Đặc điểm: Chú trọng đến đường nét, hình mảng, tương phản sáng tối. Có khả năng sao chép nhiều bản.
- Ví dụ: Các bản khắc gỗ dân gian, tranh cổ động, hay các thiết kế poster phim ảnh.
Nhiếp ảnh (Photography)
- Khái niệm: Là nghệ thuật ghi lại hình ảnh của thế giới thực bằng cách sử dụng ánh sáng và thiết bị máy ảnh.
- Đặc điểm: Nhiếp ảnh có thể là ghi chép tài liệu, nhưng cũng có thể là biểu đạt cảm xúc, ý tưởng, hay tạo ra những hình ảnh trừu tượng.
- Các thể loại: Nhiếp ảnh chân dung, phong cảnh, kiến trúc, báo chí, nhiếp ảnh nghệ thuật, nhiếp ảnh đường phố…
- Ví dụ: Những bức ảnh lịch sử, những bức ảnh chân dung ấn tượng, hay những bức ảnh phong cảnh tuyệt đẹp.
Nghệ thuật sắp đặt (Installation Art)
- Khái niệm: Là loại hình nghệ thuật đương đại, trong đó nghệ sĩ tạo ra một tác phẩm chiếm lĩnh một không gian cụ thể, và người xem có thể đi lại, tương tác trong không gian đó.
- Đặc điểm: Thường sử dụng nhiều vật liệu đa dạng (ánh sáng, âm thanh, video, vật thể hàng ngày…), tạo ra trải nghiệm đa giác quan cho người xem.
- Ví dụ: Một căn phòng được sắp đặt bằng hàng ngàn chiếc đèn lồng, hay một khu rừng được trang trí bằng các vật liệu tái chế.
Nghệ thuật trình diễn (Performance Art)
- Khái niệm: Mặc dù không chỉ là tạo hình, nhưng nhiều tác phẩm trình diễn sử dụng các yếu tố tạo hình (trang phục, đạo cụ, không gian) và chính cơ thể nghệ sĩ là một yếu tố tạo hình động.
- Đặc điểm: Thường là hành động trực tiếp của nghệ sĩ trước khán giả, có thể kéo dài hoặc ngắn ngủi, mang tính thử nghiệm, đôi khi gây sốc.
Nghệ thuật kỹ thuật số (Digital Art)
- Khái niệm: Các tác phẩm được tạo ra hoặc trình bày bằng công nghệ kỹ thuật số. Bao gồm tranh kỹ thuật số, điêu khắc 3D, video art, nghệ thuật tương tác, NFT art…
- Đặc điểm: Mở ra khả năng sáng tạo không giới hạn về màu sắc, hiệu ứng, tương tác, và dễ dàng phân phối.
Các yếu tố cơ bản trong nghệ thuật tạo hình
Để tạo ra một tác phẩm tạo hình, dù là một bức vẽ đơn giản hay một công trình kiến trúc phức tạp, các nghệ sĩ đều sử dụng và sắp xếp các yếu tố cơ bản sau:
Đường nét (Line)
- Khái niệm: Là vệt dài được tạo ra bởi một điểm di chuyển. Đường nét là yếu tố cơ bản nhất.
- Vai trò: Dùng để phác thảo hình dạng, tạo đường viền, gợi cảm giác chuyển động, thể hiện cảm xúc (nét mạnh mẽ, nét mềm mại, nét gấp khúc…).
- Ví dụ: Đường viền của một khuôn mặt, nét cọ trong tranh, hay những đường kẻ trên bản vẽ kiến trúc.
Hình khối và hình dạng (Form and Shape)
- Khái niệm:
- Hình dạng (Shape): Là khu vực hai chiều, phẳng, được xác định bởi đường viền. Ví dụ: hình vuông, hình tròn, hình tam giác.
- Hình khối (Form): Là hình dạng ba chiều, có chiều sâu, khối lượng. Ví dụ: khối lập phương, hình cầu, hình trụ.
- Vai trò: Tạo nên các vật thể trong tác phẩm, thể hiện cấu trúc, sự vững chắc hay mềm mại.
- Ví dụ: Một hình tròn vẽ trên giấy (shape), một quả bóng (form).
Màu sắc (Color)
- Khái niệm: Là yếu tố thị giác được tạo ra bởi ánh sáng phản xạ từ vật thể.
- Vai trò: Tạo cảm xúc (màu nóng, màu lạnh), thu hút sự chú ý, tạo chiều sâu, thể hiện không khí (buồn, vui, huyền bí…).
- Các thuộc tính: Sắc độ (hue), độ sáng (value), độ bão hòa (saturation).
- Ví dụ: Màu đỏ rực của một bộ váy, màu xanh u ám của bầu trời.
Không gian (Space)
- Khái niệm: Là khoảng trống xung quanh và giữa các vật thể trong một tác phẩm.
- Vai trò: Tạo chiều sâu (không gian ảo trong tranh), sự gần xa, sự rộng lớn hay chật hẹp, hoặc sự cân bằng trong bố cục.
- Các loại: Không gian dương (vật thể), không gian âm (khoảng trống xung quanh vật thể).
- Ví dụ: Khoảng trống giữa hai bức tượng, hay chiều sâu được tạo ra trong một bức tranh phong cảnh.
Kết cấu (Texture)
- Khái niệm: Là chất lượng bề mặt của một vật thể, có thể là thật (bề mặt sần sùi của tượng đá) hoặc ảo giác (cảm giác mịn màng của vải lụa trong tranh).
- Vai trò: Tạo sự hấp dẫn thị giác và xúc giác, làm cho vật thể trông thật hơn, hoặc thể hiện cảm xúc.
- Ví dụ: Bề mặt thô ráp của một bức tường xi măng, hay sự mềm mại của lông thú trong một bức tranh.
Giá trị/Độ sáng tối (Value)
- Khái niệm: Là độ sáng hoặc tối của một màu sắc.
- Vai trò: Tạo khối, chiều sâu, thể hiện nguồn sáng, tạo ra sự tương phản và kịch tính.
- Ví dụ: Phần tối của bóng đổ, phần sáng của vật thể được chiếu sáng.
Ứng dụng của nghệ thuật tạo hình trong đời sống hàng ngày
Bạn có thấy rằng nghệ thuật tạo hình không chỉ là những thứ trong bảo tàng đâu, mà nó hiện diện ở khắp mọi nơi trong cuộc sống của chúng ta đấy:
- Trong ngôi nhà bạn: Cách bạn sắp xếp đồ đạc, chọn màu sơn tường, treo tranh ảnh, đặt cây cảnh… tất cả đều là nghệ thuật tạo hình ứng dụng, thể hiện gu thẩm mỹ cá nhân và tạo không gian sống thoải mái.
- Trong trang phục và phụ kiện: Thiết kế thời trang, cách bạn phối hợp màu sắc, kiểu dáng quần áo, phụ kiện… cũng là một hình thức của nghệ thuật tạo hình.
- Trong các sản phẩm tiêu dùng: Chiếc điện thoại bạn dùng, chiếc xe bạn đi, bao bì sản phẩm bạn mua… tất cả đều là thành quả của thiết kế công nghiệp và thiết kế đồ họa, những nhánh của nghệ thuật tạo hình ứng dụng.
- Trong truyền thông và quảng cáo: Các logo, poster, banner, hình ảnh trên website, video quảng cáo… đều được tạo ra bằng nghệ thuật tạo hình để truyền tải thông điệp và thu hút sự chú ý.
- Trong đô thị và cảnh quan: Các công trình kiến trúc, tượng đài, công viên, đường phố… định hình không gian sống và thẩm mỹ của một thành phố.
- Trong giáo dục và giải trí: Sách giáo khoa với hình ảnh minh họa, phim hoạt hình, trò chơi điện tử… đều sử dụng nghệ thuật tạo hình để truyền đạt kiến thức và tạo trải nghiệm giải trí.
Bạn cứ nghĩ đến việc bạn chọn một chiếc áo có họa tiết và màu sắc phù hợp với mình, hay bạn sắp xếp lại bàn làm việc sao cho gọn gàng và đẹp mắt. Đó chính là lúc bạn đang ứng dụng các nguyên tắc của nghệ thuật tạo hình vào đời sống hàng ngày của mình đấy!
Lời kết
Vậy là chúng ta đã cùng nhau khám phá nghệ thuật tạo hình là gì, từ các loại hình chính như hội họa, điêu khắc, kiến trúc, đến những yếu tố cơ bản tạo nên chúng và cách chúng hiện diện trong đời sống hàng ngày của chúng ta.
Nghệ thuật tạo hình không chỉ là một lĩnh vực chuyên sâu dành cho các nghệ sĩ, mà nó là một ngôn ngữ phổ quát, giúp chúng ta cảm nhận và hiểu về thế giới một cách sâu sắc hơn. Hy vọng bài viết này đã giúp bạn có cái nhìn rõ ràng hơn về một khía cạnh vô cùng thú vị của nghệ thuật và thấy rằng nó thực sự rất gần gũi với bạn nhé!
