Chào bạn, có bao giờ bạn đi trên phố và bất chợt bắt gặp những bức tường được phủ đầy những hình vẽ, chữ viết đầy màu sắc, táo bạo và có phần “nổi loạn” chưa? Đó chính là nghệ thuật Graffiti đấy! Trong mắt nhiều người, Graffiti có thể là một hình thức phá hoại, nhưng đối với những ai hiểu về nó, đây lại là một loại hình nghệ thuật đường phố đầy sức sống, biểu cảm và mang đậm thông điệp xã hội. Hôm nay, chúng mình sẽ cùng nhau khám phá xem Graffiti là gì, tại sao nó lại xuất hiện và ý nghĩa thực sự đằng sau những bức vẽ đầy màu sắc này nhé!
Nghệ thuật Graffiti là gì?
Bạn có thể hiểu đơn giản thế này: Graffiti (số ít là graffito) là một hình thức nghệ thuật thị giác được tạo ra bằng cách vẽ hoặc viết lên các bề mặt công cộng, thường là tường, phương tiện giao thông công cộng (tàu điện ngầm, xe buýt), cầu vượt… Các tác phẩm Graffiti thường được thực hiện bằng sơn xịt (spray paint), bút dạ (markers) hoặc các dụng cụ khác.
Khác với các loại hình nghệ thuật truyền thống thường được trưng bày trong phòng triển lãm, Graffiti là nghệ thuật của đường phố, của công chúng. Nó là tiếng nói của những người muốn thể hiện bản thân, truyền tải thông điệp, hoặc đơn giản là tạo ra cái đẹp ở những nơi không ngờ tới.
Nguồn gốc và lịch sử của Graffiti: Từ những nét vẽ cổ đại đến hiện tượng đường phố
Mặc dù Graffiti hiện đại gắn liền với văn hóa đường phố, nhưng ý tưởng về việc vẽ lên tường đã có từ rất lâu đời rồi nhé:
Giai đoạn sơ khai: Từ thời cổ đại đến những năm 1960
- Graffiti cổ đại: Ngay từ thời Hy Lạp và La Mã cổ đại, con người đã khắc chữ, vẽ hình lên các bức tường, công trình công cộng để bày tỏ quan điểm, tuyên truyền hay đơn giản là ghi dấu. Chữ “graffiti” cũng bắt nguồn từ tiếng Ý “graffiato” (khắc, cào).
- Chiến tranh thế giới thứ II: Trong thời kỳ này, các binh lính Mỹ thường vẽ một nhân vật hoạt hình tên là “Kilroy was here” (Kilroy đã ở đây) lên các bức tường, hàng rào ở khắp mọi nơi họ đi qua như một dấu hiệu. Đây có thể coi là một hình thức Graffiti “phi nghệ thuật” đầu tiên.
- Thập niên 1960: Nơi khởi nguồn của Graffiti hiện đại: Phong trào Graffiti như chúng ta biết ngày nay thực sự bắt đầu ở Philadelphia và sau đó bùng nổ mạnh mẽ ở New York (Mỹ).
- Cornbread (Philadelphia): Một cậu bé 12 tuổi tên Darryl McCray, biệt danh “Cornbread”, bắt đầu viết tên của mình lên khắp các bức tường ở Philadelphia để gây chú ý với một cô gái. Việc này nhanh chóng lan rộng, trở thành một trào lưu.
- TAKI 183 (New York): Dimitrios (biệt danh TAKI 183) là một người đưa thư gốc Hy Lạp sống ở Washington Heights, Manhattan. Anh ấy bắt đầu viết tên (tag) của mình cùng số đường (183) lên các bức tường và toa tàu điện ngầm khắp New York khi đi làm. Bài báo về TAKI 183 trên tờ New York Times vào năm 1971 đã biến anh ấy thành một huyền thoại và truyền cảm hứng cho hàng ngàn thanh thiếu niên khác.
Mình cứ nghĩ, thật thú vị khi Graffiti khởi nguồn từ một cậu bé muốn gây ấn tượng với bạn gái hay một anh chàng đưa thư muốn ghi dấu sự hiện diện của mình. Đôi khi, những điều vĩ đại lại bắt đầu từ những việc rất đỗi đời thường!
Thập niên 1970 – 1980: Kỷ nguyên vàng của Graffiti tàu điện ngầm
Giai đoạn này, Graffiti bùng nổ mạnh mẽ trên các toa tàu điện ngầm ở New York.
- Phong trào “Tagging”: Các “writer” (người vẽ Graffiti) cạnh tranh nhau để viết tên (tag) của mình lên càng nhiều toa tàu và địa điểm càng tốt. Kích thước, màu sắc và độ phức tạp của “tag” dần được nâng cao.
- Từ “Tag” đến “Piece”: Các writer bắt đầu phát triển những bức vẽ phức tạp hơn, có nhiều màu sắc, đường nét, và hình khối, được gọi là “piece” (viết tắt của masterpiece – kiệt tác).
- Sự phát triển của phong cách: Các writer bắt đầu sáng tạo ra những phong cách viết chữ độc đáo như “Wildstyle” (chữ rất phức tạp, khó đọc, thường có các mũi tên, gai nhọn), “Bubble Letters” (chữ tròn, phồng)…
- Họa sĩ tiêu biểu: Các nghệ sĩ như Blade, Futura 2000, Lady Pink, Dondi White đã trở thành những huyền thoại của Graffiti tàu điện ngầm, tạo ra những tác phẩm kinh điển.
- Vấn đề pháp lý: Chính quyền New York xem Graffiti là hành vi phá hoại tài sản công cộng và đã có nhiều biện pháp mạnh tay để xóa bỏ nó, thậm chí là giam giữ các writer. Điều này đã đẩy Graffiti vào “thế giới ngầm” nhưng cũng khiến nó trở nên hấp dẫn hơn đối với những người muốn thể hiện sự phản kháng.
Mình cứ hình dung cảnh những toa tàu điện ngầm chạy qua New York, mỗi toa là một “bức tranh” di động khổng lồ, đầy màu sắc và thông điệp. Đó chính là những phòng trưng bày nghệ thuật “miễn phí” và độc đáo nhất!
Thập niên 1980 – 1990: Graffiti ra khỏi tàu điện ngầm và bước vào phòng trưng bày
Khi chính quyền New York tăng cường các biện pháp chống Graffiti trên tàu điện ngầm, các writer bắt đầu tìm đến các bức tường và không gian công cộng khác.
- Sự công nhận của giới nghệ thuật: Một số nhà sưu tầm và phòng trưng bày nghệ thuật bắt đầu nhận ra giá trị nghệ thuật của Graffiti. Các tác phẩm của các writer nổi tiếng được trưng bày trong các phòng triển lãm, thậm chí là đấu giá với giá cao.
- Sự giao thoa với các loại hình nghệ thuật khác: Graffiti bắt đầu ảnh hưởng đến thời trang, âm nhạc (hip-hop), và các loại hình nghệ thuật đường phố khác.
- Keith Haring (1958-1990) và Jean-Michel Basquiat (1960-1988): Hai nghệ sĩ này là những người đã đưa Graffiti từ đường phố vào phòng trưng bày và đạt được danh tiếng quốc tế. Họ bắt đầu sự nghiệp với Graffiti ở New York, sau đó phát triển phong cách độc đáo của riêng mình, mang đậm tính biểu tượng và thông điệp xã hội.
Thế kỷ 21: Toàn cầu hóa và sự chấp nhận rộng rãi
Ngày nay, Graffiti đã lan rộng ra khắp thế giới và được nhìn nhận với nhiều góc độ khác nhau.
- Street Art (Nghệ thuật đường phố): Một thuật ngữ rộng hơn, bao gồm Graffiti và các hình thức nghệ thuật công cộng khác như Stencil Art (vẽ pochoir), dán poster, cài đặt… Street Art thường được coi là hợp pháp và mang tính nghệ thuật hơn Graffiti truyền thống.
- Nghệ thuật công cộng hợp pháp: Nhiều thành phố trên thế giới đã cấp phép cho các khu vực riêng để các nghệ sĩ Graffiti và Street Art có thể tự do sáng tạo, biến những bức tường cũ kỹ thành các điểm đến du lịch nghệ thuật.
- Sự xuất hiện của các nghệ sĩ nổi tiếng thế giới: Banksy là một ví dụ điển hình, một nghệ sĩ Graffiti bí ẩn người Anh nổi tiếng với các tác phẩm châm biếm, phê phán xã hội đầy sâu sắc và dí dỏm.
- Graffiti ở Việt Nam: Ở Việt Nam, Graffiti cũng bắt đầu xuất hiện và phát triển trong những năm gần đây, đặc biệt là ở các thành phố lớn như Hà Nội và TP.HCM. Các bức tường Graffiti đã trở thành những điểm check-in hấp dẫn của giới trẻ.
Mình thấy, từ chỗ bị coi là “vandalism” (phá hoại), Graffiti đã dần được công nhận là một loại hình nghệ thuật có giá trị, một tiếng nói quan trọng của văn hóa đường phố.
Đặc điểm nổi bật của nghệ thuật Graffiti
Để nhận diện và cảm nhận một tác phẩm Graffiti, bạn có thể chú ý đến những đặc điểm sau:
- Chữ viết và Tagging: Ban đầu, Graffiti chủ yếu là việc viết tên (tag) của người nghệ sĩ. Các chữ cái thường được cách điệu rất phức tạp, khó đọc, đầy tính cá nhân.
- Màu sắc rực rỡ, tương phản mạnh: Sơn xịt cho phép tạo ra những mảng màu lớn, tươi sáng và rực rỡ, thường có độ tương phản cao để gây ấn tượng mạnh.
- Nét vẽ phóng khoáng, năng động: Các đường nét trong Graffiti thường rất động, mạnh mẽ, thể hiện sự tự do và năng lượng.
- Kích thước lớn: Nhiều tác phẩm Graffiti có kích thước khổng lồ, bao phủ toàn bộ bức tường hoặc toa tàu.
- Tính công khai và nhất thời: Graffiti thường được vẽ ở nơi công cộng và có thể bị xóa đi bất cứ lúc nào. Điều này tạo nên tính “sống” và “thoáng qua” của nó.
- Mang thông điệp cá nhân hoặc xã hội: Nhiều tác phẩm Graffiti không chỉ là tên viết, mà còn chứa đựng thông điệp về chính trị, xã hội, môi trường, hoặc đơn giản là một lời tuyên bố về sự tồn tại của người nghệ sĩ.
- Sử dụng kỹ thuật và công cụ đa dạng: Ngoài sơn xịt, các writer còn sử dụng bút dạ, khuôn (stencil), hoặc thậm chí là kết hợp với các kỹ thuật khác.
Bạn có thể thấy những bức Graffiti thường rất “động”, cứ như là những bức vẽ đang nhảy múa vậy đó. Nó mang một nguồn năng lượng rất riêng của đường phố.
Các thể loại và phong cách chính của Graffiti
Trong Graffiti, có rất nhiều thể loại và phong cách khác nhau, mỗi writer lại có một dấu ấn riêng:
- Tagging: Hình thức cơ bản nhất, là việc viết tên hoặc biệt danh của writer bằng chữ cách điệu.
- Throw-up: Các chữ cái lớn, đơn giản hơn tag, thường được vẽ nhanh bằng hai hoặc ba màu.
- Piece (Masterpiece): Các tác phẩm phức tạp hơn, nhiều màu sắc, có độ sâu và chi tiết, thường là chữ cách điệu rất cầu kỳ.
- Wildstyle: Một dạng Piece cực kỳ phức tạp, chữ cái đan xen vào nhau, có các mũi tên, gai nhọn, rất khó đọc đối với người ngoài giới Graffiti.
- Blockbuster: Các chữ cái lớn, dày, thường được dùng để phủ một diện tích lớn, gây ấn tượng mạnh.
- Character/Cartoon: Các bức vẽ có thêm hình ảnh nhân vật hoạt hình, người, hoặc các hình ảnh biểu tượng khác.
- Stencil Art (Nghệ thuật Pochoir): Sử dụng khuôn để phun sơn, tạo ra những hình ảnh sắc nét, thường mang tính châm biếm xã hội (điển hình là Banksy).
Giá trị và ý nghĩa của nghệ thuật Graffiti
Mặc dù vẫn còn nhiều tranh cãi về tính hợp pháp, nhưng không thể phủ nhận Graffiti mang lại nhiều giá trị:
- Tiếng nói của cộng đồng: Graffiti thường là phương tiện để những cộng đồng bị gạt ra lề xã hội, những người trẻ thể hiện quan điểm, nỗi lòng của mình khi không có tiếng nói trong các kênh chính thống.
- Làm đẹp không gian đô thị: Khi được thực hiện một cách có ý thức và hợp pháp, Graffiti có thể biến những bức tường cũ kỹ, xám xịt thành những tác phẩm nghệ thuật sống động, mang lại sức sống và màu sắc cho thành phố.
- Phương tiện biểu đạt nghệ thuật: Graffiti là một nền tảng để các nghệ sĩ thể hiện tài năng, kỹ thuật và sự sáng tạo của mình một cách tự do, không bị ràng buộc bởi các quy tắc của giới nghệ thuật truyền thống.
- Phản ánh văn hóa và xã hội: Các tác phẩm Graffiti thường là tấm gương phản chiếu những vấn đề nóng bỏng trong xã hội, từ chính trị, kinh tế đến môi trường.
- Thu hút du lịch: Nhiều thành phố đã biến các khu vực Graffiti thành điểm đến du lịch hấp dẫn, thu hút du khách yêu nghệ thuật đường phố.
- Phát triển tài năng: Phong trào Graffiti đã ươm mầm cho rất nhiều tài năng nghệ thuật, nhiều người sau này đã trở thành những họa sĩ nổi tiếng.
Mình nghĩ, điều thú vị nhất của Graffiti là nó luôn thay đổi, luôn mới mẻ. Bạn không bao giờ biết mình sẽ bắt gặp điều gì ở góc phố tiếp theo. Nó giống như một cuộc đối thoại không lời giữa người nghệ sĩ và thành phố vậy.
Hy vọng bài viết này đã giúp bạn hiểu rõ hơn về nghệ thuật Graffiti là gì và có
