Chào bạn, có bao giờ bạn đi xem một buổi triển lãm và thấy những tác phẩm “lạ” lắm không? Có thể là một chiếc ghế được đặt giữa phòng, một video trình chiếu trên tường, hay những bức tranh không giống bất kỳ thứ gì bạn từng thấy? Bạn tự hỏi “Cái này cũng là nghệ thuật sao?” hay “Nó có ý nghĩa gì?”. Đó chính là lúc bạn đang tiếp xúc với nghệ thuật đương đại đấy! Hôm nay, chúng mình sẽ cùng nhau tìm hiểu xem nghệ thuật đương đại là gì, tại sao nó lại khác biệt và làm thế nào để “thưởng thức” nó nhé.
Nghệ thuật đương đại là gì?
Đầu tiên, hãy cùng định nghĩa một chút về nghệ thuật đương đại.
- Thời điểm ra đời: Nói một cách đơn giản, nghệ thuật đương đại là những tác phẩm nghệ thuật được tạo ra trong thời kỳ hiện tại, thường được tính từ giữa thế kỷ 20 (khoảng thập niên 1960-1970) cho đến ngày nay. Nó là sự tiếp nối của nghệ thuật hiện đại, nhưng lại có những đặc điểm và mục tiêu rất khác biệt.
- Sự khác biệt cốt lõi: Nếu nghệ thuật hiện đại (như Ấn Tượng, Lập Thể, Siêu Thực) chủ yếu tập trung vào việc phá vỡ các quy tắc truyền thống về hình thức và đại diện, thì nghệ thuật đương đại lại đi xa hơn. Nó không chỉ phá vỡ hình thức mà còn thách thức cả định nghĩa về “nghệ thuật”, về vai trò của nghệ sĩ và khán giả. Nghệ thuật đương đại thường đặt ra những câu hỏi, kích thích suy nghĩ hơn là chỉ tạo ra cái đẹp thuần túy.
Tưởng tượng thế này nhé, nếu nghệ thuật cổ điển giống như một cuốn tiểu thuyết có cốt truyện rõ ràng, nghệ thuật hiện đại giống như một tập thơ tự do, thì nghệ thuật đương đại lại giống như một buổi tọa đàm mở, nơi mọi người cùng nhau thảo luận, đặt câu hỏi về mọi thứ xung quanh.
Tại sao nghệ thuật đương đại lại xuất hiện?
Nghệ thuật không tự nhiên mà có, nó luôn phản ánh xã hội và những thay đổi trong tư duy của con người. Nghệ thuật đương đại ra đời và phát triển mạnh mẽ là do nhiều yếu tố:
- Những biến động xã hội và chính trị: Sau hai cuộc Thế chiến, chiến tranh lạnh, các phong trào xã hội, dân quyền, nữ quyền, và sự phát triển của toàn cầu hóa, con người bắt đầu đặt ra nhiều câu hỏi hơn về bản chất của quyền lực, công lý, sự đa dạng và bản sắc cá nhân. Nghệ thuật đương đại trở thành một phương tiện để các nghệ sĩ phản ánh, bình luận và thậm chí là thách thức những vấn đề này.
- Sự bùng nổ của công nghệ: Từ máy ảnh, video đến máy tính và internet, công nghệ đã mở ra vô số khả năng mới cho việc sáng tạo nghệ thuật. Nghệ sĩ không còn bị giới hạn bởi sơn và cọ vẽ nữa.
- Sự thay đổi trong định nghĩa về nghệ thuật: Các trường phái nghệ thuật trước đó đã dần phá vỡ các giới hạn, khiến cho định nghĩa về “nghệ thuật” trở nên linh hoạt hơn. Nghệ thuật đương đại tiếp tục đẩy ranh giới này, cho phép nghệ sĩ tự do thể hiện ý tưởng của mình bằng bất kỳ phương tiện nào.
- Sự phát triển của lý thuyết và triết học: Các lý thuyết về chủ nghĩa hậu hiện đại, phân tâm học, cấu trúc luận… đã ảnh hưởng sâu sắc đến cách nghệ sĩ tư duy và sáng tạo.
Đặc điểm nổi bật của nghệ thuật đương đại
Để nhận diện và cảm nhận nghệ thuật đương đại, bạn có thể chú ý đến những đặc điểm sau:
- Tính khái niệm là trọng tâm: Đây là đặc điểm quan trọng nhất. Trong nghệ thuật đương đại, ý tưởng, thông điệp hoặc khái niệm mà nghệ sĩ muốn truyền tải thường quan trọng hơn bản thân tác phẩm vật lý. Một chiếc chuối dán tường (như tác phẩm của Maurizio Cattelan) có thể không đẹp theo nghĩa truyền thống, nhưng ý tưởng đằng sau nó – về giá trị, về nghệ thuật thị trường – mới là điều đáng nói.
- Đa dạng về chất liệu và loại hình: Nghệ sĩ đương đại sử dụng mọi thứ có thể để tạo ra tác phẩm: từ những vật liệu thông thường hàng ngày (rác thải, đồ dùng cá nhân) đến công nghệ cao (video, âm thanh, lập trình), hoặc thậm chí là chính cơ thể của họ.
- Hội họa và điêu khắc: Vẫn tồn tại, nhưng thường được biến đổi, phá vỡ các quy tắc cũ, hoặc kết hợp với các loại hình khác.
- Nghệ thuật sắp đặt (Installation Art): Nghệ sĩ tạo ra một môi trường, không gian tổng thể để người xem có thể bước vào và trải nghiệm. Nó không chỉ là nhìn ngắm mà còn là cảm nhận không gian.
- Nghệ thuật trình diễn (Performance Art): Nghệ sĩ sử dụng chính cơ thể mình để thực hiện một hành động, sự kiện trước khán giả. Nó là một trải nghiệm sống động, thường mang tính chất tạm thời.
- Video Art: Sử dụng video làm phương tiện chính để kể chuyện, tạo hình ảnh hoặc thử nghiệm với các hiệu ứng thị giác.
- Nghệ thuật đất (Land Art): Nghệ sĩ tạo ra các tác phẩm lớn trong tự nhiên, sử dụng chính cảnh quan làm chất liệu.
- Nghệ thuật số (Digital Art): Bao gồm tranh vẽ kỹ thuật số, điêu khắc 3D, nghệ thuật tương tác, NFT…
- Thúc đẩy tương tác và trải nghiệm: Nhiều tác phẩm đương đại muốn người xem không chỉ đứng nhìn mà phải tham gia, tương tác trực tiếp. Có thể là đi bộ qua một không gian sắp đặt, chạm vào tác phẩm, hay thậm chí là trở thành một phần của buổi trình diễn.
- Gắn liền với các vấn đề xã hội: Nghệ thuật đương đại thường là tiếng nói của nghệ sĩ về các vấn đề nóng bỏng của thời đại: biến đổi khí hậu, phân biệt chủng tộc, giới tính, chiến tranh, dịch bệnh, toàn cầu hóa, v.v.
- Tính tạm thời và phá vỡ giá trị vật chất: Nhiều tác phẩm đương đại có tính tạm thời, không tồn tại vĩnh viễn (như nghệ thuật trình diễn, một số tác phẩm sắp đặt). Điều này thách thức quan niệm truyền thống về việc nghệ thuật phải là một vật thể có giá trị lâu dài.
Mình nhớ có lần đi xem một buổi triển lãm, có một tác phẩm chỉ là một căn phòng tối đen, có tiếng nước chảy tí tách và mùi hương thoang thoảng. Ban đầu mình không hiểu gì cả, nhưng khi dành thời gian cảm nhận, mình thấy nó gợi lên một cảm giác rất tĩnh lặng và bình yên. Đó chính là cách nghệ thuật đương đại “nói chuyện” với mình đấy.
Những quan niệm sai lầm về nghệ thuật đương đại
Vì sự khác biệt của mình, nghệ thuật đương đại thường gây ra một số hiểu lầm:
- “Nghệ thuật đương đại thật khó hiểu, không ai hiểu được”: Đúng là nó không dễ hiểu ngay lập tức như tranh phong cảnh, nhưng nó không phải là không thể hiểu được. Cái “khó” ở đây là bạn cần mở lòng để cảm nhận, đặt câu hỏi và tìm kiếm ý nghĩa. Nghệ thuật đương đại khuyến khích sự giải thích đa chiều.
- “Ai cũng có thể làm nghệ thuật đương đại”: Một tác phẩm trông đơn giản không có nghĩa là nó dễ làm. Để tạo ra một tác phẩm đương đại có ý nghĩa, nghệ sĩ cần có kiến thức sâu rộng về lịch sử nghệ thuật, triết học, xã hội, và khả năng truyền tải ý tưởng một cách hiệu quả. Đằng sau sự “đơn giản” thường là một quá trình tư duy phức tạp.
- “Nó chỉ là chiêu trò để gây sốc”: Mặc dù một số tác phẩm có thể gây sốc, nhưng mục đích chính của nghệ thuật đương đại không phải là gây sốc mà là để kích thích suy nghĩ, phá vỡ định kiến, hoặc đưa ra một góc nhìn mới mẻ về thế giới.
Làm thế nào để “thưởng thức” và cảm nhận nghệ thuật đương đại?
Nếu bạn cảm thấy bối rối trước một tác phẩm nghệ thuật đương đại, đừng lo lắng! Đây là một vài gợi ý để bạn có thể bắt đầu hành trình “thưởng thức” của mình:
- Tìm hiểu về tác phẩm và nghệ sĩ: Đừng ngại đọc thông tin giới thiệu tác phẩm, tiểu sử nghệ sĩ hoặc bối cảnh ra đời của nó. Một vài manh mối có thể giúp bạn hiểu được ý đồ của nghệ sĩ.
- Tập trung vào ý tưởng/khái niệm: Hãy tự hỏi: “Nghệ sĩ muốn nói điều gì qua tác phẩm này? Khái niệm nào được đề cập đến?”. Đôi khi, chính câu hỏi đó đã là một phần của trải nghiệm nghệ thuật rồi.
- Mở lòng đón nhận sự khác biệt: Hãy gạt bỏ những định kiến về “cái đẹp” truyền thống. Nghệ thuật đương đại có thể không đẹp theo cách bạn nghĩ, nhưng nó có thể mạnh mẽ, sâu sắc, hoặc kích thích tư duy.
- Chú ý đến chất liệu và cách thể hiện: Tại sao nghệ sĩ lại chọn chất liệu này? Tại sao họ lại sắp đặt như vậy? Cách họ sử dụng chất liệu có ý nghĩa gì?
- Đặt câu hỏi cho chính mình: Khi đứng trước tác phẩm, hãy tự hỏi: “Mình cảm thấy gì?”, “Tác phẩm này gợi cho mình suy nghĩ gì về thế giới?”, “Nó có liên quan gì đến cuộc sống của mình không?”.
- Đừng ngại tranh luận và chia sẻ: Thảo luận với bạn bè, những người cùng xem hoặc thậm chí là với nghệ sĩ (nếu có thể) về tác phẩm có thể giúp bạn có thêm nhiều góc nhìn mới.
Mình từng đi xem một buổi trình diễn nghệ thuật mà nghệ sĩ chỉ ngồi im lặng trong vài tiếng đồng hồ. Ban đầu mình thấy thật kỳ cục, nhưng sau đó, khi đọc được câu chuyện về sự cô đơn và áp lực xã hội mà nghệ sĩ muốn thể hiện, mình bỗng thấy đồng cảm lạ thường. Đó là một trải nghiệm không thể quên.
Vai trò của nghệ thuật đương đại trong xã hội hiện nay
Nghệ thuật đương đại không chỉ là những tác phẩm được trưng bày trong bảo tàng, mà nó còn đóng một vai trò quan trọng trong việc định hình nhận thức và tư duy của chúng ta về thế giới:
- Phản ánh và bình luận xã hội: Nó là tấm gương phản chiếu những vấn đề nóng bỏng, những xung đột và thay đổi trong xã hội.
- Kích thích đối thoại và tranh luận: Nghệ thuật đương đại thường gây ra những cuộc tranh luận sôi nổi, từ đó giúp mọi người suy nghĩ sâu sắc hơn về các vấn đề.
- Thúc đẩy sự đa dạng và bao trùm: Nó mang đến tiếng nói cho những nhóm người yếu thế, những câu chuyện bị lãng quên, góp phần tạo nên một xã hội cởi mở và đa dạng hơn.
- Khám phá giới hạn của sáng tạo: Nghệ sĩ đương đại không ngừng thử nghiệm, mở rộng định nghĩa về nghệ thuật và đẩy lùi giới hạn của sự sáng tạo.
- Là một hình thức tự do biểu đạt: Trong một thế giới ngày càng phức tạp, nghệ thuật đương đại là một không gian để nghệ sĩ và công chúng tự do bày tỏ quan điểm, cảm xúc của mình.
Nghệ thuật đương đại có thể không “dễ chịu” như những bức tranh phong cảnh đẹp, nhưng nó thực sự là một người bạn đồng hành, một tấm gương phản chiếu cuộc sống của chúng ta trong thế kỷ 21 này. Hãy cứ mở lòng và khám phá thế giới nghệ thuật đầy bất ngờ này nhé!
