Chào bạn! Bạn có bao giờ nhìn vào một bức chân dung và tự hỏi làm thế nào mà người họa sĩ lại có thể “bắt” được cái thần thái, cái hồn của nhân vật một cách chân thực đến vậy không? Bí quyết nằm ở kỹ thuật phác thảo chân dung đấy bạn! Phác thảo không chỉ là những đường nét ban đầu, mà nó là nền tảng vững chắc để xây dựng nên một bức chân dung hoàn chỉnh, sống động. Dù bạn là người mới bắt đầu hay đã có kinh nghiệm, việc luyện tập kỹ thuật phác thảo đúng cách sẽ giúp bạn tự tin hơn rất nhiều khi đối diện với “mẫu” của mình. Hôm nay, mình sẽ cùng bạn đi sâu vào từng bước, từng bí quyết để tạo nên những bức phác thảo chân dung thật “có hồn” nhé!
Phác thảo chân dung là gì và vì sao nó quan trọng?
Bạn cứ hình dung thế này, phác thảo chân dung (Portrait Sketching) là quá trình sử dụng những đường nét cơ bản, nhanh chóng và khái quát để dựng lên hình dáng, tỷ lệ, vị trí các bộ phận trên khuôn mặt và thể hiện tổng thể cấu trúc của đầu người. Nó giống như việc bạn xây dựng “bộ khung xương” vững chắc trước khi đắp thịt và da lên vậy.
Vậy, tại sao phác thảo lại quan trọng đến vậy trong hội họa chân dung?
- Dựng hình chính xác: Phác thảo giúp bạn định vị đúng các bộ phận, nắm bắt tỷ lệ khuôn mặt và đầu, tránh được những sai lệch cơ bản ngay từ đầu. Một khi sai ở bước phác thảo, rất khó để sửa chữa ở các bước sau.
- Nắm bắt thần thái và biểu cảm: Trong những nét phác thảo đầu tiên, họa sĩ có thể ghi lại được nét biểu cảm thoáng qua, sự linh hoạt của gương mặt, điều mà một bức vẽ chi tiết có thể làm mất đi nếu không có sự chuẩn bị tốt.
- Tiết kiệm thời gian và công sức: Khi có một bản phác thảo tốt, quá trình lên chi tiết, đổ bóng, lên màu sẽ trở nên nhanh chóng và hiệu quả hơn rất nhiều. Bạn sẽ không bị lạc hướng hay phải xóa sửa quá nhiều.
- Phát triển khả năng quan sát: Luyện tập phác thảo buộc bạn phải quan sát kỹ lưỡng mẫu vật, từ tổng thể đến chi tiết, từ đó rèn luyện “con mắt” của một họa sĩ.
- Ghi lại ý tưởng nhanh chóng: Đôi khi, một ý tưởng bất chợt hoặc một khoảnh khắc ấn tượng của mẫu chỉ tồn tại trong vài giây. Phác thảo giúp bạn ghi lại những khoảnh khắc đó một cách nhanh nhất.
Bạn cứ nghĩ đến việc một kiến trúc sư phác thảo ngôi nhà trước khi vẽ chi tiết bản thiết kế. Bản phác thảo chính là nền tảng, là xương sống của toàn bộ tác phẩm.
Các dụng cụ cần chuẩn bị khi phác thảo chân dung
Để bắt đầu phác thảo, bạn không cần quá nhiều dụng cụ cầu kỳ đâu. Những thứ cơ bản sau đây là đủ để bạn thực hành:
- Giấy vẽ:
- Loại giấy: Nên dùng giấy có độ dày vừa phải (khoảng 100-160 gsm) để tránh bị rách khi tẩy hoặc chồng nhiều lớp chì. Giấy phác thảo (sketch paper) hoặc giấy vẽ thông thường là đủ.
- Kích thước: Tùy theo sở thích và mục đích. Giấy A4 hoặc A3 là phù hợp để luyện tập.
- Chì vẽ:
- Độ cứng/mềm: Nên có vài loại chì với độ cứng khác nhau để tạo ra các nét đậm nhạt đa dạng.
- 2H, H, F: Chì cứng, nét nhạt và mảnh, dùng để phác thảo đường nét ban đầu, nhẹ nhàng.
- HB, B: Chì trung bình, nét vừa phải, dùng để đi nét rõ hơn.
- 2B, 4B, 6B, 8B: Chì mềm, nét đậm và đen, dùng để tạo bóng, nhấn nhá chi tiết, tạo độ sâu.
- Bạn cứ nghĩ chì cứng như viết bút bi, chì mềm như viết bút chì đậm vậy.
- Độ cứng/mềm: Nên có vài loại chì với độ cứng khác nhau để tạo ra các nét đậm nhạt đa dạng.
- Tẩy (Gôm):
- Tẩy thường: Để xóa những nét vẽ sai.
- Tẩy dẻo (Kneaded Eraser): Rất hữu ích để nhấc bớt chì, làm mềm đường nét mà không làm hư giấy, và có thể nặn thành nhiều hình dạng để tẩy chi tiết nhỏ.
- Bảng vẽ (Drawing Board): Nếu bạn vẽ từ mẫu thật, một bảng vẽ cứng sẽ giúp bạn giữ giấy ổn định và có tư thế thoải mái hơn.
Các bước cơ bản trong kỹ thuật phác thảo chân dung
Bây giờ, chúng ta sẽ đi vào phần quan trọng nhất: các bước cụ thể để phác thảo một bức chân dung. Mình sẽ hướng dẫn bạn từng bước một cách chi tiết nhé!
Bước 1: Định vị và khái quát tổng thể cái đầu (Head’s Overall Shape)
Đây là bước cực kỳ quan trọng để định vị vị trí và kích thước tổng thể của đầu trên tờ giấy.
- Quan sát và đánh giá tổng thể: Đừng vội nhìn vào chi tiết. Hãy nhìn vào mẫu (người thật hoặc ảnh) và xác định hình dạng tổng quát của đầu. Nó có thể là một khối bầu dục, một hình trứng, hay gần như một hình chữ nhật bo tròn.
- Vẽ một hình khối cơ bản: Dùng những nét chì 2H hoặc HB thật nhẹ nhàng, lỏng tay để phác thảo hình dạng tổng thể của cái đầu. Đừng đặt nặng việc phải chính xác ngay lập tức. Đây chỉ là bước định vị.
- Xác định góc nhìn: Đầu đang nghiêng sang bên nào? Ngẩng lên hay cúi xuống? Điều này sẽ ảnh hưởng đến hình dạng bầu dục ban đầu của bạn.
Bước 2: Dựng trục và chia tỷ lệ khuôn mặt (Facial Proportions and Guidelines)
Đây là bước then chốt để đảm bảo các bộ phận trên khuôn mặt nằm đúng vị trí và có tỷ lệ hài hòa. Có một số nguyên tắc tỷ lệ vàng mà bạn có thể áp dụng, tuy nhiên, hãy nhớ rằng mỗi người có một khuôn mặt khác nhau, nên bạn cần linh hoạt điều chỉnh theo mẫu của mình.
Các đường trục chính:
- Đường trục dọc (Center Line/Vertical Line):
- Mục đích: Chia đôi khuôn mặt, xác định độ đối xứng và hướng của khuôn mặt.
- Cách vẽ: Kẻ một đường thẳng dọc từ đỉnh đầu xuống cằm, đi qua giữa mũi và môi. Nếu mặt quay nghiêng, đường này sẽ là một đường cong nhẹ, không thẳng đứng hoàn toàn.
- Đường trục ngang (Horizontal Eye Line):
- Mục đích: Xác định vị trí của mắt.
- Cách vẽ: Kẻ một đường ngang ở giữa khuôn mặt (thường là ngang qua giữa hai mắt). Bạn cứ nhớ một quy tắc vàng: từ đỉnh đầu đến cằm, mắt thường nằm ở khoảng giữa.
- Thực hành: Đo thử khoảng cách từ đỉnh đầu đến đường mắt, rồi từ đường mắt xuống cằm. Chúng có bằng nhau không? Hay phần trên dài hơn/ngắn hơn?
Chia tỷ lệ khuôn mặt theo các đường ngang kinh điển:
Sau khi có đường mắt, bạn có thể chia khuôn mặt thành ba phần gần bằng nhau bằng các đường ngang:
- Đường chân mày (Brow Line): Nằm giữa đỉnh đầu và đường mắt.
- Đường chân mũi (Nose Line): Nằm giữa đường mắt và cằm.
- Đường môi (Lip Line): Nằm khoảng 1/3 từ chân mũi xuống cằm.
Quy tắc “Ba phần bằng nhau” (Rule of Thirds):
- Khoảng cách từ chân tóc (hoặc đỉnh trán) đến chân mày.
- Khoảng cách từ chân mày đến chân mũi.
- Khoảng cách từ chân mũi đến cằm.
- Ba khoảng này thường xấp xỉ bằng nhau ở một khuôn mặt lý tưởng. Tuy nhiên, ở người thật, chúng có thể chênh lệch. Bạn cần quan sát và điều chỉnh.
Tỷ lệ rộng của khuôn mặt:
- Khoảng cách giữa hai mắt: Thường bằng chiều rộng của một con mắt.
- Chiều rộng của mũi: Thường bằng khoảng cách giữa hai khóe mắt trong.
- Chiều rộng của miệng: Thường bằng khoảng cách giữa hai con ngươi khi nhìn thẳng.
Bạn cứ hình dung khuôn mặt như một bản đồ, và các đường trục này là những vĩ tuyến, kinh tuyến giúp bạn định vị chính xác các “địa điểm” quan trọng.
Bước 3: Phác thảo các bộ phận chính trên khuôn mặt (Feature Placement)
Sau khi có các đường trục và tỷ lệ, bạn bắt đầu “đặt” các bộ phận lên khuôn mặt một cách nhẹ nhàng.
- Mắt: Đặt mắt trên đường mắt đã vẽ. Lưu ý khoảng cách giữa hai mắt (thường bằng chiều rộng một con mắt). Phác thảo hình dáng tổng thể của mắt, đừng vội đi vào chi tiết con ngươi, lông mi.
- Mũi: Đặt mũi giữa đường chân mày và đường chân mũi. Phác thảo hình khối cơ bản của mũi (sống mũi, cánh mũi, chóp mũi), đừng chỉ vẽ đường viền.
- Miệng: Đặt miệng trên đường môi đã vẽ. Quan sát hình dáng đôi môi, độ dày, và khóe miệng.
- Tai: Vị trí tai thường nằm giữa đường chân mày và đường chân mũi. Quan sát hình dáng và kích thước của tai so với tổng thể khuôn mặt.
- Tóc: Phác thảo khối tóc lớn trước, không vẽ từng sợi. Tóc là một phần quan trọng của tổng thể cái đầu, giúp định hình hình dáng khuôn mặt và tạo cảm giác không gian.
Bước 4: Điều chỉnh tỷ lệ và kiểm tra tổng thể (Refine Proportions and Overall Check)
Đây là bước cực kỳ quan trọng để đảm bảo bức phác thảo của bạn chính xác và hài hòa.
- So sánh và điều chỉnh: Liên tục so sánh bản phác thảo với mẫu thật. Mắt có quá to hay quá nhỏ? Mũi có quá dài không? Khoảng cách giữa các bộ phận đã hợp lý chưa?
- Sử dụng kỹ thuật “đo” bằng bút chì: Giữ bút chì thẳng trước mắt, nhắm một mắt lại. Dùng đầu ngón tay cái đánh dấu chiều dài của một bộ phận (ví dụ: chiều dài của mũi trên mẫu). Sau đó, xoay bút chì để so sánh chiều dài đó với các bộ phận khác (ví dụ: chiều dài từ mũi đến cằm). Điều này giúp bạn kiểm tra tỷ lệ một cách khách quan.
- Đứng xa để nhìn: Thỉnh thoảng, hãy lùi lại vài bước để nhìn bức phác thảo của bạn từ xa. Khi nhìn gần, bạn dễ bị sa đà vào chi tiết và không thấy được tổng thể. Khi nhìn xa, bạn sẽ dễ dàng nhận ra những điểm bất cân đối.
- Sử dụng gương: Nếu vẽ từ ảnh, hãy thử lật ngược ảnh hoặc nhìn qua gương. Điều này giúp bạn nhìn thấy những lỗi sai mà bạn không nhận ra khi nhìn trực diện.
- Đừng ngại tẩy và vẽ lại: Đây là bước để bạn sửa sai. Đừng sợ tẩy, hãy coi nó là một phần của quá trình sáng tạo.
Bước 5: Thêm bóng và thể hiện khối (Adding Form and Value)
Sau khi hình dáng và tỷ lệ đã tương đối chính xác, bạn có thể bắt đầu tạo khối và chiều sâu cho khuôn mặt.
- Xác định nguồn sáng: Ánh sáng đến từ đâu? Điều này sẽ quyết định vùng nào sáng, vùng nào tối.
- Phác thảo các mảng bóng lớn: Dùng chì mềm (2B, 4B) để phác thảo những mảng bóng lớn trên khuôn mặt (ví dụ: bóng dưới cằm, bóng một bên mũi, bóng dưới lông mày). Đừng vội chi tiết, chỉ cần các mảng khối đơn giản.
- Tạo độ đậm nhạt: Dùng các loại chì khác nhau và áp lực tay khác nhau để tạo ra các sắc độ từ sáng đến tối. Ánh sáng mạnh hơn ở vùng gần nguồn sáng, tối hơn ở vùng xa nguồn sáng và các vùng bị che khuất.
- Diễn tả khối: Mục đích của việc đánh bóng là để thể hiện các khối trên khuôn mặt (khối cầu của trán, khối trụ của cổ, khối lồi của xương gò má…). Đừng chỉ nghĩ đến việc “tô đen”, mà hãy nghĩ đến việc “tạo hình” bằng bóng.
- Nhấn nhá đường nét: Khi các mảng bóng đã định hình, bạn có thể dùng chì đậm hơn để nhấn nhá một số đường nét cần thiết, tạo sự sắc sảo cho bức tranh (ví dụ: đường viền mắt, mũi, môi).
Những bí quyết và lời khuyên thêm cho người mới bắt đầu
Phác thảo chân dung là một hành trình dài, đòi hỏi sự kiên nhẫn và luyện tập. Dưới đây là một vài lời khuyên từ mình:
- Bắt đầu từ những hình khối đơn giản: Đừng vội vẽ chi tiết mắt, mũi, miệng. Hãy bắt đầu bằng cách đơn giản hóa khuôn mặt thành các khối hình học cơ bản (khối cầu, khối hộp, khối trụ). Sau đó mới dần dần thêm chi tiết.
- Vẽ thật nhẹ tay ở nét đầu: Hãy dùng chì 2H hoặc HB và vẽ những nét cực kỳ nhẹ, gần như chỉ là “hơi thở” của bút chì trên giấy. Điều này giúp bạn dễ dàng tẩy sửa mà không làm bẩn hay hằn giấy.
- Luyện tập quan sát: Dành thời gian quan sát khuôn mặt của mọi người xung quanh bạn. Để ý hình dạng mắt, mũi, miệng, cách chúng tương tác với nhau, cách ánh sáng chiếu vào.
- Vẽ nhiều hơn là vẽ đẹp: Ở giai đoạn đầu, mục tiêu của bạn là luyện tập, không phải là tạo ra một kiệt tác. Hãy vẽ thật nhiều bức phác thảo, dù chúng có thể không hoàn hảo.
- Sử dụng ảnh làm tài liệu tham khảo: Nếu chưa có mẫu thật, bạn có thể dùng ảnh chân dung làm mẫu. Hãy chọn những bức ảnh có ánh sáng rõ ràng, không quá phức tạp.
- Kiên nhẫn và không nản lòng: Sẽ có những lúc bạn cảm thấy khó khăn, bức vẽ không như ý. Đó là điều bình thường. Hãy kiên nhẫn, tiếp tục luyện tập và đừng so sánh mình với những người đã có kinh nghiệm lâu năm.
- Tham gia các khóa học hoặc tìm mentor: Nếu có điều kiện, việc tham gia một lớp học hoặc tìm một người hướng dẫn sẽ giúp bạn tiến bộ nhanh hơn rất nhiều.
Bạn cứ nghĩ đến việc một đứa trẻ học đi vậy. Ban đầu chúng sẽ vấp ngã nhiều lần, nhưng qua mỗi lần vấp ngã, chúng lại học được cách đứng dậy và bước đi vững vàng hơn.
Lời kết
Vậy là chúng ta đã cùng nhau khám phá kỹ thuật phác thảo chân dung rồi đó bạn. Từ việc chuẩn bị dụng cụ, nắm vững các bước dựng hình, tỷ lệ, đến việc luyện tập quan sát và không ngừng thử nghiệm.
Phác thảo chân dung không chỉ là một kỹ năng vẽ, mà nó còn là một cách để bạn “đọc vị” khuôn mặt con người, khám phá những nét độc đáo và thể hiện cảm xúc của họ. Hãy bắt đầu ngay hôm nay nhé! Cứ vẽ đi, đừng ngại sai. Mỗi nét vẽ, mỗi lần tẩy sửa đều là một bài học quý giá, đưa bạn gần hơn đến mục tiêu tạo ra những bức chân dung sống động và đầy cá tính. Chúc bạn thành công và có những giờ phút thật thú vị bên cây chì và giấy vẽ!
