Chào bạn, có khi nào bạn đứng trước một bức tranh mà thấy nó chỉ toàn là màu sắc, đường nét, hình khối mà không có bất kỳ hình ảnh cụ thể nào không? Chắc hẳn bạn sẽ tự hỏi: “Đây là gì vậy? Nó có ý nghĩa gì?”. Đó chính là lúc bạn đang đối diện với hội họa trừu tượng đấy. Hôm nay, chúng mình sẽ cùng nhau “giải mã” thế giới đầy mê hoặc này nhé!
Hội họa trừu tượng là gì?
Đơn giản mà nói, hội họa trừu tượng (hay còn gọi là nghệ thuật trừu tượng) là một trường phái nghệ thuật mà ở đó, các họa sĩ không cố gắng tái hiện thế giới khách quan, những sự vật, hiện tượng mà chúng ta nhìn thấy bằng mắt thường. Thay vào đó, họ sử dụng các yếu tố thị giác cơ bản như màu sắc, đường nét, hình khối và bố cục để truyền tải cảm xúc, ý tưởng, hoặc những khái niệm trừu tượng mà không cần đến sự mô phỏng thực tế.
Tưởng tượng thế này, khi bạn nghe một bản nhạc không lời, bạn cảm nhận được giai điệu, tiết tấu, cảm xúc vui buồn mà không cần có ca từ cụ thể nào đúng không? Hội họa trừu tượng cũng tương tự như vậy. Các họa sĩ muốn bạn cảm nhận bức tranh bằng tâm hồn, bằng cảm xúc của riêng bạn, chứ không phải bằng việc “nhận diện” những gì bạn đã biết.
Nguồn gốc và sự phát triển của hội họa trừu tượng
Vậy hội họa trừu tượng ra đời như thế nào? Nó không phải tự nhiên mà xuất hiện đâu nhé, mà là kết quả của một quá trình phát triển và tìm tòi không ngừng của các nghệ sĩ.
- Những “viên gạch” đầu tiên: Mặc dù hội họa trừu tượng được coi là một trào lưu của thế kỷ 20, nhưng những dấu hiệu của nó đã xuất hiện từ rất sớm. Các nghệ sĩ thời kỳ Ấn Tượng và Hậu Ấn Tượng như Claude Monet với loạt tranh “Hoa súng” hay Paul Cézanne với việc phân tích hình khối đã bắt đầu “phá vỡ” cách vẽ truyền thống, hướng tới sự phi vật thể.
- Sự ra đời chính thức: Người được coi là cha đẻ của hội họa trừu tượng là Wassily Kandinsky. Vào khoảng những năm đầu thế kỷ 20, Kandinsky đã tạo ra những tác phẩm hoàn toàn không có hình ảnh cụ thể, chỉ là sự hòa quyện của màu sắc và hình dạng.1 Ông tin rằng nghệ thuật có thể truyền tải những rung động tâm hồn giống như âm nhạc. Bức tranh “Bức tranh đầu tiên không tiêu đề” (First Abstract Watercolour) năm 1910 của ông thường được xem là tác phẩm trừu tượng đầu tiên.
- Các trường phái nở rộ: Sau Kandinsky, nhiều nghệ sĩ khác cũng bắt đầu khám phá con đường trừu tượng, hình thành nên nhiều trường phái nhỏ hơn, mỗi trường phái lại có một cách tiếp cận riêng:
- Trừu tượng Lyrical (Trừu tượng trữ tình): Tập trung vào cảm xúc, sự ngẫu hứng, như tác phẩm của Kandinsky.
- Trừu tượng Hình học: Đề cao sự chính xác, trật tự, sử dụng các hình khối cơ bản như vuông, tròn, tam giác. Nổi bật là trường phái De Stijl của Piet Mondrian với những bức tranh chỉ có đường kẻ ngang, dọc và các mảng màu cơ bản.
- Biểu hiện trừu tượng: Phát triển mạnh mẽ ở Mỹ sau Thế chiến II, đặc trưng bởi những nét cọ mạnh mẽ, phóng khoáng, thể hiện năng lượng và cảm xúc mãnh liệt. Nổi bật là Jackson Pollock với kỹ thuật “action painting” (vẩy sơn) hay Mark Rothko với những mảng màu lớn tạo cảm giác trầm tư, sâu lắng.2
Nhớ có lần mình đi xem triển lãm, thấy một bức tranh của Mondrian chỉ có ô vuông và màu sắc, mình cứ nghĩ “Sao đơn giản thế mà cũng là nghệ thuật?”. Nhưng sau khi tìm hiểu, mình mới thấy đó là cả một triết lý về sự cân bằng và hài hòa đấy. Thật thú vị phải không?
Đặc điểm nổi bật của hội họa trừu tượng
Để nhận diện một tác phẩm trừu tượng, bạn có thể chú ý đến những đặc điểm sau:
- Không mô phỏng thực tế: Đây là đặc điểm cơ bản nhất. Bạn sẽ không tìm thấy hình ảnh một người, một cái cây, hay một ngôi nhà rõ ràng trong tranh trừu tượng.
- Sử dụng ngôn ngữ hình ảnh thuần túy: Màu sắc, đường nét, hình khối, kết cấu bề mặt là những yếu tố chính để truyền tải thông điệp.
- Đề cao cảm xúc và ý niệm: Họa sĩ dùng màu sắc nóng hay lạnh, đường nét uốn lượn hay sắc nhọn để bộc lộ cảm xúc, suy nghĩ của mình.
- Tạo ra sự độc đáo và cá tính: Mỗi tác phẩm trừu tượng đều mang đậm dấu ấn cá nhân của nghệ sĩ, không thể lẫn vào đâu được.
- Kích thích trí tưởng tượng của người xem: Vì không có hình ảnh cụ thể, mỗi người xem có thể có một cảm nhận, một ý nghĩa riêng khi đứng trước bức tranh.
Ý nghĩa và vai trò của hội họa trừu tượng
Vậy hội họa trừu tượng có ý nghĩa gì trong đời sống và nghệ thuật?
- Phá vỡ rào cản truyền thống: Nó mở ra một kỷ nguyên mới cho nghệ thuật, khuyến khích sự tự do, sáng tạo và phá bỏ mọi quy tắc cũ kỹ.
- Khám phá thế giới nội tâm: Hội họa trừu tượng là một công cụ mạnh mẽ để nghệ sĩ thể hiện những gì vô hình, những cảm xúc sâu kín mà đôi khi ngôn ngữ bình thường không thể diễn tả được.
- Nâng cao khả năng cảm thụ nghệ thuật: Nó thách thức người xem phải suy nghĩ, cảm nhận bằng trực giác, từ đó phát triển khả năng thẩm mỹ cá nhân.
- Phản ánh những biến động xã hội: Trong nhiều trường hợp, nghệ thuật trừu tượng còn là tiếng nói của nghệ sĩ về những biến động, lo âu trong xã hội, về sự phức tạp của cuộc sống hiện đại.
- Tạo ra sự kết nối độc đáo: Dù không có hình ảnh cụ thể, nhưng đôi khi một bức tranh trừu tượng lại có thể chạm đến cảm xúc của bạn một cách mạnh mẽ, tạo ra một sự kết nối riêng tư giữa bạn và tác phẩm.
Mình từng có một người bạn rất ghét tranh trừu tượng, cứ bảo “không hiểu gì cả”. Nhưng sau khi được giải thích về ý nghĩa của từng màu sắc, từng đường nét trong bức tranh, bạn ấy đã bắt đầu cảm thấy “à, hóa ra nó là thế này!”. Thật sự, đôi khi chúng ta chỉ cần một chút “mở lòng” để đón nhận những điều mới mẻ thôi.
Cách “đọc hiểu” và cảm nhận tranh trừu tượng
Bạn đừng lo lắng nếu lần đầu nhìn một bức tranh trừu tượng mà thấy khó hiểu nhé. Cảm thụ nghệ thuật trừu tượng không giống như “giải mã” một bức tranh hiện thực. Dưới đây là một vài “mẹo” nhỏ để bạn có thể bắt đầu:
Buông bỏ kỳ vọng về sự “giống thật”
Điều đầu tiên bạn cần làm là gạt bỏ ý nghĩ phải tìm thấy một vật thể hay hình ảnh cụ thể nào đó trong bức tranh. Hội họa trừu tượng không phải là bức ảnh chụp lại thực tế.
Để cảm xúc dẫn lối
- Chú ý đến màu sắc: Màu sắc là một yếu tố cực kỳ quan trọng trong tranh trừu tượng. Màu nóng (đỏ, cam, vàng) có thể gợi cảm giác mạnh mẽ, nhiệt huyết, giận dữ. Màu lạnh (xanh dương, tím) lại mang đến sự tĩnh lặng, buồn bã, hoặc bình yên. Hãy tự hỏi: “Bức tranh này khiến mình cảm thấy màu sắc gì nổi bật? Nó gợi cho mình cảm xúc gì?”.
- Cảm nhận đường nét và hình khối: Đường nét thẳng, cứng cáp có thể biểu thị sự ổn định, mạnh mẽ. Đường cong, uốn lượn lại thể hiện sự mềm mại, uyển chuyển. Hình khối vuông vức có thể mang ý nghĩa trật tự, còn hình khối bất định lại gợi sự hỗn loạn, tự do.
- Quan sát bố cục: Cách các yếu tố được sắp xếp trong tranh cũng rất quan trọng. Bố cục cân bằng có thể mang đến cảm giác hài hòa, còn bố cục bất đối xứng lại tạo sự năng động, kịch tính.
Tìm kiếm sự tương tác giữa các yếu tố
Hãy nhìn cách các màu sắc, đường nét, hình khối “trò chuyện” với nhau. Chúng có hòa quyện không? Chúng có đối lập không? Sự tương tác đó tạo ra cảm giác gì cho bạn?
Đọc tên tác phẩm (nếu có) và tìm hiểu về họa sĩ
Đôi khi, tên của tác phẩm hoặc một chút thông tin về người họa sĩ và bối cảnh sáng tác có thể giúp bạn có thêm manh mối để hiểu hơn về ý đồ của họ. Ví dụ, một bức tranh trừu tượng mang tên “Nỗi Sợ Hãi” của một họa sĩ từng trải qua chiến tranh sẽ gợi cho bạn những cảm nhận khác so với một bức tranh tên “Bình Minh” của một họa sĩ yêu thiên nhiên.
“Chuyện trò” với bức tranh
Hãy dành thời gian đứng yên trước bức tranh, hít thở sâu và để cho các yếu tố thị giác tác động đến bạn. Đừng vội vàng phán xét hay tìm kiếm một lời giải thích duy nhất. Hãy tự hỏi: “Mình thấy gì?”, “Mình cảm thấy gì?”.
Những hiểu lầm phổ biến về hội họa trừu tượng
Thường thì mọi người hay có một vài hiểu lầm về tranh trừu tượng, mình muốn chia sẻ để bạn không bị bỡ ngỡ nhé:
- “Tranh trừu tượng dễ vẽ, ai cũng vẽ được”: Đây là một hiểu lầm rất lớn. Để tạo ra một tác phẩm trừu tượng có chiều sâu, có ý nghĩa, đòi hỏi họa sĩ phải có kỹ năng cao, sự am hiểu về màu sắc, bố cục, và đặc biệt là khả năng truyền tải cảm xúc. Hầu hết các họa sĩ trừu tượng đều có nền tảng vững chắc về hội họa cổ điển trước khi đi theo con đường trừu tượng.
- “Tranh trừu tượng không có ý nghĩa gì cả”: Như mình đã nói ở trên, tranh trừu tượng không có ý nghĩa “hiển nhiên” mà bạn phải tìm kiếm bằng cảm xúc và suy nghĩ của mình. Nó có thể ẩn chứa những thông điệu sâu sắc về cuộc sống, về cảm xúc con người.
- “Chỉ người trong ngành mới hiểu được”: Không hề nhé! Bất kỳ ai cũng có thể cảm nhận tranh trừu tượng. Quan trọng là bạn sẵn sàng mở lòng và để tác phẩm chạm đến mình.
Hội họa trừu tượng trong đời sống hiện đại
Ngày nay, hội họa trừu tượng không chỉ gói gọn trong các phòng trưng bày, bảo tàng mà còn xuất hiện rất nhiều trong đời sống của chúng ta. Bạn có thể thấy nó trên các thiết kế nội thất, thời trang, quảng cáo, hay thậm chí là trong các đồ vật trang trí hàng ngày. Sự linh hoạt và khả năng kích thích thị giác của hội họa trừu tượng đã khiến nó trở thành một nguồn cảm hứng bất tận cho nhiều lĩnh vực khác.
Việc hiểu và cảm nhận được hội họa trừu tượng giúp bạn mở rộng tầm nhìn về nghệ thuật, về cách con người thể hiện bản thân. Nó cũng là một cách để bạn kết nối với thế giới nội tâm của chính mình và khám phá những vẻ đẹp tiềm ẩn mà đôi khi chúng ta bỏ lỡ trong cuộc sống bận rộn.
Hy vọng với những chia sẻ này, bạn đã có một cái nhìn rõ ràng hơn về hội họa trừu tượng và không còn cảm thấy bỡ ngỡ khi đứng trước những bức tranh “khó hiểu” nữa. Hãy cứ thả lỏng và để cảm xúc dẫn lối khi bạn tiếp xúc với nghệ thuật nhé!
